số để đối lập lại với các nguy cơ đó. Thế nhưng, cân nhác cho kĩ, thì thành
phần lực lượng đó chẳng mạnh lắm khi nó ở một nước cộng hoà to lớn,
không bằng ở một nước bé. Vì thế mà, trong khi các phương tiện công kích
thì gia tăng không ngừng về số lượng và cường độ, lực lượng phòng vệ vẫn
y nguyên, còn có thể nói là nó bị giảm nữa, vì nhân dân càng đông và bản
chất đầu óc con người và lợi ích càng đa dạng, thì khi đó càng khó hình
thành một đa số chặt chẽ.
Ta cũng đã có dịp nhận xét rằng các đam mê của con người càng lúc càng
tăng cường độ, không chỉ vì tầm vĩ đại của mục tiêu chúng muốn đạt tới, mà
còn vì vô số cá nhân cùng trong một lần cùng cảm nhận được cái mục đích
đó. Chẳng có một cá nhân nào mà không thấy cảm động hơn khi ở giữa đám
đông kích động chia sẻ ý kiến mình, so với khi chỉ riêng mình với niềm xúc
động. Trong một nước cộng hoà lớn, những đam mê mang tính quần chúng
thật khó cưỡng lại không chỉ vì đối tượng quần chúng đeo đuổi là cao cả to
tát, mà còn vì hàng triệu triệu con người cùng cảm nhận đối tượng đó theo
cùng một cung cách và vào cùng thời điểm.
Vì vậy mà ta có quyền phát biểu rằng, nói chung thật chẳng có gì trái
ngược với hạnh phúc và tự do của con người hơn là những quốc gia to lớn.
Tuy thế, những nhà nước lớn cũng có những ưu thế riêng chỉ chúng mới
có mà ta cần phải thừa nhận.
Sự ham muốn quyền lực ở nước lớn tỏ ra cuồng nhiệt hơn nơi khác trong
những con người thô lậu, tương tự như vậy, lòng yêu vinh quang ở đó cũng
mạnh mẽ trong những tâm hồn đinh ninh tìm cho được trong những tiếng
tung hô của đám đông quần chúng một đồ vật xứng đáng với những nỗ lực
của họ, và xứng đáng được dùng để nâng cao họ lên cao hơn chính họ. Ở
giữa đám đông đó, tư tưởng nhận được từ khắp nơi cái xung động nhanh
hơn và mạnh hơn, các ý tưởng ở đó cũng luân chuyển tự do hơn, các thành
phố lớn ở đó tựa hồ như những trung tâm trí tuệ bao la hơn, nơi để cho mọi
nguồn sáng trí tuệ con người tới đó toả rạng và kết hợp cùng nhau. Điều này
lí giải cho ta vì sao, hơn là ở những nước nhỏ, các quốc gia lớn tạo ra những
tiến bộ nhanh hơn cho những nguồn sáng và đại nghĩa. Cũng cần nói thêm
