Khi ta xem xét Hiến pháp Hoa Kì, bản hiến pháp hoàn hảo nhất trong
những hiến pháp liên bang từng biết tới, trái lại ta thấy phát hoảng vì vô vàn
kiến thức khác nhau với sự phân biệt giả định rằng phải coi là đúng. Chính
quyền Liên bang gần như hoàn toàn dựa cơ sở trên những giả tưởng luật
pháp. Liên bang là một quốc gia lí tưởng có thể nói là chỉ tồn tại trong tinh
thần và tư tưởng con người mà chỉ có thể bằng vào sự thông tuệ thì mới thấy
đâu là bờ là bến.
Việc lí thuyết chung coi là xong, đến lượt những khó khăn khi áp dụng.
Khó khăn thật là vô kể, vì chủ quyền của Liên bang bị dính chặt vào với chủ
quyền các Bang, đến mức là thoạt nhìn thì không thể thấy đâu là giới hạn.
Tất cả mọi thứ đều là quy ước và nhân tạo trong một guồng quay chính
quyền như vậy. Và cũng chỉ có thể làm việc theo lối quy ước với một dân
tộc từ lâu đã quen với việc tự mình điều hành mọi công việc và (với họ)
khoa chính trị học đã đi xuống được tới tận nấc thang cuối cùng của xã hội.
Tôi chưa từng bao giờ được chiêm ngưỡng cái thiên lương và sự thông tuệ
thực dụng của người Mĩ như khi thấy cách thức họ thoát ra khỏi những khó
khăn vô thiên lủng nảy sinh từ hiến pháp liên bang. Tôi hầu như chẳng bao
giờ bắt gặp con người bình thường nào ở nước Mĩ lại không biết phân biệt
một cách dễ dàng đến kinh ngạc về những nghĩa vụ nảy sinh từ các bộ luật
của bang mình, và người đó sau khi đã phân biệt được các đối tượng nằm
trong các nghĩa vụ chung do Liên bang và do bang xử lí, lại không biết chỉ
ra chỗ nào là thuộc phạm vi các toà án liên bang và giới hạn đó chấm hết khi
bắt đầu phạm vi các toà án của bang.
Hiến pháp Hoa Kì giống như những sáng tạo đẹp đẽ của tài khéo con
người làm ngập tràn vinh quang và những điều tốt đẹp cho những ai phát
minh ra chúng, song rơi vào tay kẻ khác thì lại thành ra khô cứng vô sinh.
Đó là những điều gì nước Mexico ngày nay đang cho chúng ta chứng
kiến.
Người dân Mexico muốn thiết lập chế độ liên bang đã lấy mẫu và chép y
nguyên bản hiến pháp liên bang của những người Mĩ gốc Anh láng
giềng
. Nhưng khi chuyên chở về nhà mình từng câu chữ của luật pháp,
