tự nhiên của “con người dân chủ”. Và ý tưởng ấy về sự toàn quyền của nhà
nước xuất phát từ tâm thức yêu thích sự bình đẳng và mong muốn được bảo
hộ lợi ích kinh tế. Ở châu Âu, xu hướng tập trung hoá quyền lực hành chính
càng mạnh, vì chính nhà nước trung ương đã từng là kẻ chiến thắng trong
cuộc đấu tranh giữa quý tộc và tư sản. Tiến trình công nghiệp hoá và đô thị
hoá càng cần đến vai trò bảo vệ trật tự, ổn định và xây dựng cơ sở hạ tầng
của nhà nước.
Vậy, đâu là chỗ bất lợi của bộ máy quản lí hiện đại? Theo Tocqueville, đó
là vì nó quá mạnh và quá hiệu quả! Nó khuất phục con người mà không cần
hành hạ ai cả. Nó hiếm khi “bắt ai phải làm gì, trái lại, chỉ thường xuyên
không để cho ai làm gì hết”. Bộ máy tập trung “không phá huỷ mà chỉ ngăn
cản; không khủng bố mà chỉ kìm hãm;… không bẻ gãy ý chí tự do mà chỉ
làm cho mòn mỏi, cùn nhụt, khiến nhân dân trở thành một bầy đàn những
con vật chăm chỉ và sợ hãi, xem nhà nước là người chủ chăn”.
“Ông chủ” và “thần dân” rất hiểu nhau, khiến “những người bị cai trị
thường xem sự bất lực của mình như là hành vi lương thiện”. “Nhân dân
chấp nhận sự dẫn dắt vì cho rằng chính mình đã bầu ra những người chăn
dắt. Người ta đồng ý để được cột trói, vì thấy rằng đâu có ai hay có giai cấp
nào làm việc đó mà chính bản thân nhân dân là người nắm đầu dây trói”.
Tác động lừa mị và tha hoá của “chủ quyền của nhân dân”, của “quyền tự do
đầu phiếu” được Tocqueville nhận diện qua một điển hình lịch sử ở nước
Pháp và ông sẽ gọi chung là chủ nghĩa Bonapart
.
7. Tocqueville không phải là người duy nhất quan tâm đến vấn đề tự do
trong nền dân trị đại diện. Trước ông có J. J. Rousseau, sau ông còn có Max
Weber và nhiều người khác nghiên cứu cặn kẽ sự nối kết giữa tiến trình dân
chủ hoá và sự thống trị của bộ máy hành chính chuyên nghiệp (Burokratie).
Tuy nhiên, ông nổi bật ở chỗ xét mối quan hệ giữa “bình đẳng” và “tự do”
như là vấn đề trung tâm của tư tưởng chính trị, với hi vọng “hoà giải” được
cả hai với nhau bằng các giải pháp đề nghị để khắc phục các nhược điểm
của nền dân trị hiện đại. Đóng góp đặc sắc này của ông còn gây nhiều tranh
