Cũng cái khoản thuế mà một người đóng thuế giàu có dễ dàng chấp nhận
sẽ dẫn đến một người nghèo biến thành một kẻ khốn cùng.
Sự giàu có của một quốc gia gồm nhiều thành tố: trước hết là các bất động
sản, sau đó là các động sản.
Khó mà biết được rằng một quốc gia có được bao nhiêu đất canh tác và
giá trị tự nhiên hoặc giá trị được tạo ra của nó. Càng khó khăn hơn là việc
đánh giá động sản của cả nước. Do tính chất đa dạng và do số lượng nhiều,
các động sản tuột khỏi mọi nỗ lực phân tích.
Vì thế mà ta thấy những quốc gia văn minh kì cựu nhất của châu Âu, nơi
có nền hành chính tập trung hoá, thì cho tới nay những nước này vẫn chưa
xác lập được chính xác tình trạng tài sản của nước mình.
Ở Mĩ, người ta thậm chí không nghĩ đến việc thử làm công việc đó. Mà
làm sao người ta có thể tự ru ngủ là sẽ thành công trong việc đó ở một xứ sở
mới toanh, nơi xã hội vẫn còn chưa ổn định dứt khoát, nơi chính quyền quốc
gia vẫn chưa như ở nước ta có vô số nhân viên thừa hành cho nó chỉ huy làm
mọi việc trong cùng một lúc, nơi cuối cùng công tác thống kê chưa được
chăm lo tử tế bởi vì chẳng có một người nào có tài thu thập các tư liệu hoặc
có thời gian đọc các tư liệu thu thập được ấy?
Vậy là ta không có được những yếu tố tạo thành các con tính của mình.
Chúng ta không biết được tài sản so sánh giữa nước Pháp và Hoa Kì. Ta
chưa biết được sự giàu có của nước này tới đâu, còn với nước kia thì lại
chưa có phương tiện điều tra nghiên cứu.
Song tôi tạm thời đồng ý tách điều kiện cần thiết để tiến hành so sánh này
ra. Tôi chưa cần biết vội về mối quan hệ giữa thuế và thu nhập, và tôi chỉ
xem xét vấn đề thuế đã.
Bạn đọc rồi sẽ thấy rằng, tuy thu hẹp phạm vi tìm tòi lại, công việc cũng
chẳng vì thế mà trơn tru hơn đâu.
Tôi không hề hồ nghi rằng chính quyền trung ương nước Pháp, được cả
bộ máy công chức họ có trong tay giúp rập, cũng vẫn chưa biết chính xác
tổng số thuế trực thu hoặc gián thu các công dân nước mình phải gánh là bao
