luật gia, cũng như ở mọi người thôi, ấy là lợi ích riêng, và nhất là lợi ích tức
thời.
Có một dạng xã hội nơi đó những nhà luật học không thể có vị trí trên
trường chính trị tương tự như vị trí của họ trong đời sống riêng tư. Ta có thể
đoan chắc là, trong một xã hội tổ chức theo cách đó, các luật gia là những
tác nhân rất tích cực của cách mạng. Nhưng ta lại còn phải tìm xem liệu
những nguyên nhân đã khiến các luật gia tham gia công cuộc huỷ diệt hoặc
công cuộc đổi thay có do một thiên hướng thường xuyên lâu bền hay chỉ là
ngẫu nhiên tình cờ. Đúng là không phải các luật gia đã có đóng góp đặc biệt
vào việc lật đổ nền quân chủ Pháp hồi năm 1789. Còn lại điều ta cần tìm
hiểu, ấy là các luật gia đã hành động như vậy vì họ đã học luật hay là vì họ
không thể tham gia làm các luật kia.
Năm trăm năm trước đây, giới quý tộc Anh tự đặt mình đứng đầu đất
nước và lên tiếng nhân danh đất nước. Bây giờ, họ giữ chặt lấy ngai vàng và
tự biến thành nhà vô địch về quyền lực bảo hoàng. Giới quý tộc dẫu sao thì
cũng có những bản năng và thiên hướng riêng của mình.
Ta nên tránh vơ lấy những thành viên riêng rẽ của một tổ chức và coi đó
chính là tất cả của tổ chức đó.
Trong tất cả các chính quyền tự do bất kể dưới hình thức nào, ta đều thấy
những luật gia đứng ở hàng đầu các đảng. Cũng có thể áp dụng nhận xét đó
vào tầng lớp quý tộc. Đứng đầu hầu hết các phong trào dân chủ từng làm
lung lay thế giới đều là những nhà quý tộc.
Một thực thể những con người tinh hoa không thể thoả mãn mọi tham
vọng chứa đựng trong nó. Trong thực thể đó bao giờ cũng có nhiều tài năng
và đam mê hơn là cơ hội đem chúng ra thi thố, và chẳng khó gì mà không
bắt gặp ở đó vô số con người, vì không thể dùng các đặc quyền của thực thể
đó để lớn mạnh thêm, thì liền tìm cách tiến công vào các đặc quyền ấy để
mình được lớn mạnh.
Tôi hoàn toàn không định nói là sẽ có một thời kì mà tất cả các luật gia và
vào bất cứ lúc nào phần lớn trong bọn họ phải tỏ ra là mình đứng về phe trật
