Cho tới nay, chỉ có nền dân trị của người Mĩ gốc Anh là có khả năng sống
trong hoà bình.
Lãnh thổ của Liên bang Mĩ là một cánh đồng không bờ cho hoạt động của
con người. Nó cung cấp thức ăn bất tận cho công nghiệp và cho lao động.
Tình yêu các tài phú ở đó thay thế cho tham vọng, và hạnh phúc ấm no ở đó
làm tắt ngấm lòng nhiệt huyết của các đảng phái.
Nhưng thử hỏi, có ở đâu trên thế giới này ta bắt gặp những hoang mạc
còn màu mỡ hơn thế, những dòng sông còn lớn hơn thế, những tài nguyên
chưa ai động tới và còn bất tận hơn thế như ở Nam Mĩ? Thế mà Nam Mĩ lại
không chấp nhận được nền dân trị. Nếu các quốc gia muốn được sung sướng
mà chỉ cần họ nằm riêng ở một góc trời và vươn dài vô tận đến những miền
đất không ai ở, thì người Tây Ban Nha ở Nam Mĩ chẳng còn có điều gì phải
phàn nàn cho thân phận mình. Khi họ không được hưởng chung số phận như
những cư dân Hoa Kì, ít ra họ cũng còn làm cho người dân châu Âu cứ phải
thèm thuồng. Thế mà, trên trái đất này chẳng có dân tộc nào lại khốn khó
hơn những con người ở Nam Mĩ.
Vậy mà, không chỉ các nguyên nhân vật chất là không thể đem tới những
kết quả giống nhau cho người Nam Mĩ và người Bắc Mĩ, mà những nguyên
nhân vật chất đó thậm chí còn không tạo ra nổi ở người Nam Mĩ cái gì đó
không thấp kém hơn những gì ta đã thấy có ở châu Âu, nơi không có những
điều kiện vật chất như ở đây.
Vậy là các nguyên nhân vật chất không ảnh hưởng nhiều tới số phận các
dân tộc đến mức như ta vẫn nghĩ.
Tôi đã gặp những con người ở New England sẵn sàng từ bỏ một tổ quốc
nơi họ đủ sức có cuộc sống thoải mái để đi vào hoang mạc lập nghiệp. Cận
kề với họ, tôi thấy những cư dân Pháp ở Canada chen chúc nhau trong một
không gian quá chật chội với họ khi cũng vẫn những hoang mạc ấy chẳng
cách đó bao xa. Và trong khi những người di dân Hoa Kì bỏ vài ngày công
lao động để có một dinh cơ lớn, thì người Canada bỏ tiền mua đất với giá
đất hệt như khi họ vẫn còn sinh sống bên Pháp.
