được áp dụng trong thực tiễn một cách trực tiếp nhất, vô giới hạn nhất, tuyệt
đối nhất. Đã sáu mươi năm, những con người đã lấy nguyên lí đó làm thành
cái nguồn chung cho mọi luật lệ, dân cư nước họ ngày càng đông, lãnh thổ
ngày càng mở rộng, tài nguyên ngày càng sung túc, và xin hãy chú ý điều
này, cũng trong khoảng thời gian ấy, dân tộc đó không chỉ thịnh vượng nhất
mà còn ổn định nhất so với tất cả các dân tộc trên trái đất. Trong khi tất cả
các quốc gia châu Âu đều bị tàn phá bởi chiến tranh hoặc tan tác vì xung đột
nội bộ, duy nhất trong thế giới văn minh, nhân dân Mĩ được sống trong cảnh
thái bình. Trong khi hầu khắp châu Âu bị đảo lộn vì các cuộc cách mạng, thì
ở nước Mĩ không có một cuộc nổi dậy nhỏ nào, ở đó nền cộng hoà không bị
rối loạn, tất cả mọi quyền đều được bảo tồn, tài sản cá nhân ở đó có nhiều
bảo đảm hơn ở bất kì quốc gia nào trên thế giới, và ở đó chẳng hề thấy tình
trạng vô chính phủ cũng như nạn chuyên chế.
Liệu chúng ta còn tìm thấy ở nơi nào khác những niềm hi vọng cùng
những bài học lớn hơn thế? Xin đừng nhìn sang nước Mĩ để sao chép một
cách nô lệ các thiết chế họ đã tạo dựng nên, mà để hiểu kĩ những thiết chế
nào thích hợp với chúng ta, chẳng phải để tìm ở đó các tấm gương để noi
theo mà chính là để học hỏi, để mượn họ các nguyên lí chứ không phải là
nhặt nhạnh các chi tiết trong hệ thống luật pháp của họ. Trong khá nhiều
trường hợp, luật pháp của Cộng hoà Pháp có thể và phải khác biệt với luật
pháp đang chi phối đất nước Hoa Kì. Nhưng các nguyên lí làm nền tảng cho
các thiết định, các nguyên lí chi phối trật tự, quân bình các loại quyền lực,
để có nền tự do thực thụ, để có sự tôn trọng thật thà và sâu sắc các quyền, đó
đều là những thứ cần thiết cho mọi nền Cộng hoà, những nguyên lí đó phải
trở thành cái chung cho tất cả, và ta có thể nói trước rằng, ở nơi nào chúng
không hội lại được với nhau, thì ở nơi đó nền Cộng hoà sớm muộn sẽ ngừng
tồn tại.
