Khi đó ta thấy có những con người mặc dù bất lực, song vẫn còn giữ được
một ý tưởng cao cả về giá trị cá nhân, và họ dám có gan chống đối riêng rẽ
với mọi nỗ lực của quyền lực công cộng.
Nhưng ngày nay khi tất cả các tầng lớp đều đã nhoà vào với nhau, khi cá
nhân càng ngày càng biến mất trong đám đông và dễ dàng bị mất hút trong
sự tăm tối chung; ngày nay khi danh dự của vương quyền gần như đã hết
thời thịnh trị mà lại chưa được thay thế bởi đạo đức, thì chẳng còn gì để hỗ
trợ con người ngoài bản thân họ, thì giờ đây nào ai dám nói chắc, những đòi
hỏi của quyền lực và những khoan thư của thói xấu tới đâu thì dừng lại?
Chừng nào còn tồn tại tinh thần gia đình, thì con người đấu tranh chống
bạo quyền không bao giờ đơn độc hết, anh ta còn thấy quanh mình những
người bảo hộ, những người bạn truyền kiếp, những người thân thuộc. Và cái
trụ đỡ đó cho dù có mất đi, anh ta vẫn còn cảm thấy mình được trụ đỡ bởi tổ
tiên và được con cháu khích lệ. Nhưng khi các di sản tổ tiên bị chia năm xẻ
bảy, và khi chỉ trong vòng vài ba năm mà các dòng giống đã hoà trộn lẫn
được vào nhau, thì lấy đâu ra chỗ cho tinh thần gia đình?
Còn lại sức mạnh phong tục nào nữa ở một quốc gia đã hoàn toàn thay đổi
diện mạo và cứ thế đổi thay không ngừng, khi các hành động bạo quyền chỉ
là tiếp nối những hành động tương tự trước đó, khi mọi tội ác đều đi theo
một khuôn mẫu đã có, khi chẳng có gì là tương đối cổ xưa nữa để có định ra
tay phá phách thì cũng biết ngần ngại, khi chẳng có gì là mới mẻ nữa để mà
thử sức thực thi?
Tập tục mà đã biết bao lần bị uốn nắn đổi thay thì còn có gì nữa để mà đối
kháng?
Ngay cả công luận nữa, khi mà không có nổi hai chục con người được tập
hợp nhau vì những chuyện tào lao; khi không thể gặp nổi dù một người, dù
một gia đình, dù một tổ chức, dù một tầng lớp, dù một tập hợp tự do đủ sức
đại diện và làm cho ý kiến dư luận đó phải cựa quậy?
Khi mỗi công dân đều bất lực ngang nhau, nghèo ngang nhau, cô lập
ngang nhau, và mỗi kẻ đó chỉ có thể đem cái yếu hèn cá nhân ra chống đối
