Giáo dục về nền dân trị, tìm mọi cách để làm sống dậy các niềm tin của
con người, thanh lọc tập tục, điều chỉnh các vận động, đem khoa học của
công việc thay thế dần dần tình trạng thiếu kinh nghiệm, đem tri thức thực
sự bổ ích cho con người thay thế cho những bản năng mù quáng, làm cho
cách điều hành thích nghi với thời gian và nơi chốn, biến cải cách điều hành
đó theo cảnh huống của con người: ngày nay đó là nghĩa vụ đầu tiên đặt ra
cho những ai đang điều khiển xã hội.
Cần phải có một khoa học chính trị mới mẻ dành cho một thế giới hoàn
toàn mới.
Nhưng còn đây là điều ta chưa nghĩ được bao nhiêu: ta đang ở giữa dòng
chảy xiết, ta chăm chăm nhìn vào những mảnh vỡ vẫn còn thấy trên bờ, và
trong lúc đó dòng chảy cuốn và đẩy chúng ta chạy giật lùi về vực thẳm.
Không có dân tộc nào ở châu Âu được cuộc đại cách mạng xã hội như
vừa mô tả làm cho đạt được những bước tiến nhanh hơn dân tộc chúng ta
[Pháp]. Nhưng cuộc cách mạng ấy vẫn chỉ luôn luôn là ngẫu nhiên mà thôi.
Chẳng khi nào những người đứng đầu đất nước chịu suy tính chuẩn bị
trước cho cuộc cách mạng ấy; công cuộc đó xảy ra ngoài ý muốn của họ
hoặc diễn ra mà họ không hề hay biết. Các giai cấp mạnh nhất, thông minh
và đạo đức nhất của đất nước chẳng thể tìm cách giành lấy cuộc cách mạng
xã hội đó để rồi điều khiển nó. Và thế là nền dân trị đã được bỏ mặc cho các
bản năng hoang dại. Nền dân trị lớn lên như những em bé thiếu bàn tay mẹ
cha chăm sóc, chúng tự nuôi dưỡng mình mà lớn lên trên các phường phố
thị thành, và chúng chỉ biết đến xã hội qua các thói hư tật xấu và cảnh khốn
cùng. Con người dường như đang còn nhắm mắt làm ngơ, thì Dân chủ bất
ngờ phục kích chiếm quyền. Khi ấy, mỗi con người liền nô lệ tuân phục từng
mảy may ước muốn của nó. Con người tôn thờ nó như là hình ảnh tượng
trưng cho sức mạnh. Tiếp đó khi nó suy yếu đi vì những điều quá trớn do
chính nó tạo ra, khi đó các nhà lập pháp bèn nghĩ ra cái dự án bất cẩn tìm
cách thủ tiêu nó thay vì chăm sóc nó và sửa đổi nó. Không có ý muốn dạy
cho nó cách điều hành Nhà nước, các nhà lập pháp chỉ nghĩ tới chuyện đánh
đuổi nó ra khỏi bộ máy chính quyền.
