Kết quả là cuộc cách mạng dân chủ diễn ra trong phần vật chất của xã hội
mà vẫn không tạo ra được sự đổi thay trong luật pháp, trong tập tục, trong
nếp sống và hành vi, cái đổi thay tất yếu để cho cuộc cách mạng đó trở nên
hữu ích. Và chúng ta có Dân chủ, nhưng lại ít có cái phần để làm giảm các
thói hư tật xấu và làm lộ ra những ưu thế tự nhiên của Dân chủ. Thế rồi, khi
nhìn thấy những điều xấu xa kéo theo Dân chủ, chúng ta liền nhắm mắt làm
ngơ không biết đến nữa những điều tốt đẹp do Dân chủ mang lại.
Khi vương quyền, với sự hậu thuẫn của giới quý tộc, cai trị yên lành các
dân tộc châu Âu, thì dù ở giữa những khốn cùng xã hội vẫn thừa hưởng vô
số điều hạnh phúc mà ngày nay ta khó có thể hiểu nổi và khó có thể đánh giá
cho đúng.
Sức mạnh của một vài thần dân tạo ra những rào cản mà kẻ quân vương
bạo hành cũng không vượt nổi. Còn các vị vua chúa thì vốn dĩ vẫn được con
mắt dân chúng coi gần như là ông trời, thì nhờ sự tôn kính đó mà họ lại có
được cái ý chí không muốn làm điều gì lạm dụng quyền lực của mình.
Đứng ở vị trí cách biệt đến vô cùng với nhân dân, những nhà quý tộc tuy
thế vẫn quan tâm một cách hào hiệp và lặng lẽ đến số phận nhân dân, kiểu
như của một đấng chăn chiên đối với đàn cừu của mình. Và tuy các vị này
không coi một kẻ nghèo hèn là người bình đẳng với mình, họ vẫn chăm lo
cho số phận của kẻ đó, tựa như nhận vào tay mình một kí thác của Thiên
hựu.
Còn nhân dân, tuy không thể hình dung được sự tồn tại một trạng thái xã
hội khác với cái trạng thái họ đang có, tuy chẳng thể hình dung có lúc nào sẽ
ngang bằng với các bề trên, nhân dân vẫn nhận những công đức của những
nhà quý tộc và chẳng bàn cãi gì về các quyền của mình. Nhân dân yêu mến
họ khi họ hoà nhã và công bằng, và không phải gồng mình lên cũng chẳng
phải hạ mình xuống, nhân dân chịu đựng những nỗi hà khắc của họ, coi đó
như là những thói xấu không thể tránh khỏi do cánh tay Chúa gửi tới. Vả
chăng, nếp sống và tập tục đã tạo lập những cột chỉ giới ngăn cản nạn bạo
quyền và xây dựng ra một thứ quyền ở ngay trong lòng quyền lực.
