đối với người đứng đầu nhà nước sẽ chẳng là một thứ đam mê mà là một
tình cảm có lí tính và bình tĩnh. Mỗi con người do chỗ đều có các quyền và
được bảo đảm giữ được các quyền của mình, nên sẽ hình thành chung cho
các giai cấp một mối tin cậy lẫn nhau mạnh mẽ, một sự chiếu cố lẫn nhau,
không kênh kiệu và cũng chẳng quỵ luỵ.
Được hiểu biết rõ về các quyền lợi thực sự của mình, nhân dân sẽ hiểu
rằng, để được thụ hưởng những tài sản của xã hội, con người phải hoàn
thành các nghĩa vụ xã hội giao cho. Sự liên kết tự do của công dân sẽ thay
thế cho sức mạnh cá nhân của các nhà quý tộc, và Nhà nước sẽ tránh không
có cả nạn bạo chúa lẫn nạn tự do hỗn độn.
Tôi hiểu rằng, trong một Nhà nước dân trị được hình thành theo cách đó,
xã hội sẽ không đứng im bất động. Trái lại, các vận động của cơ thể xã hội
sẽ có thể được điều chỉnh và theo hướng tiến bộ. Nếu ở cái xã hội đó người
ta ít bắt gặp sự hiển hách như trong lòng xã hội quý tộc, thì ta cũng ít bắt gặp
những cảnh khốn cùng. Các hưởng thụ ở đó sẽ bớt cực đoan đi và sự sung
túc sẽ là chung cho tất cả. Các môn khoa học sẽ bớt đao to búa lớn đi và sự
ngu tối sẽ hiếm hoi hơn. Các tình cảm sẽ bớt quyết liệt hơn và các nếp sống
của con người sẽ hiền dịu đi. Ta sẽ thấy trong cái xã hội như thế có nhiều tật
xấu hơn nhưng lại bớt tội ác đi.
Trong xã hội như thế, do thiếu đi cái tình cảm cuồng nhiệt nhờ tín
ngưỡng, thì đôi khi tinh thần sáng láng và trải nghiệm cũng khiến các công
dân có được những hi sinh lớn. Mỗi con người do cùng yếu đuối như nhau
nên sẽ cảm nhận được cái nhu cầu được ngang bằng với đồng loại. Và do
biết rằng mình chỉ có thể được hậu thuẫn với điều kiện mình hậu thuẫn kẻ
khác, con người sẽ dễ dàng phát hiện ra rằng quyền lợi riêng của mình hoà
lẫn với quyền lợi chung.
Đất nước khi ấy nhìn chung sẽ bớt nổi trội, bớt vinh quang, có thể còn
kém hùng cường nữa. Nhưng đại đa số công dân ở đó sẽ có được một thân
phận khoẻ khoắn hơn, người dân sẽ biểu lộ vẻ thư thái hơn, không phải vì họ
đã thất vọng vì không được sung sướng nhiều hơn nữa, mà vì họ hiểu rằng
họ đang sung sướng vừa đủ.
