Nếu như trong một trật tự sự vật như thế mà mọi thứ vẫn còn chưa tốt đẹp
và chưa hữu ích, thì ít ra xã hội cũng sẽ làm được cho mọi thứ có thể thành
ra tốt đẹp lên và hữu ích hơn, và mọi con người, khi họ từ bỏ vĩnh viễn mọi
thuận lợi xã hội được nền quý tộc trị đem lại cho, thì cũng sẽ lấy được từ
nền dân trị mọi tài sản mà chế độ này có thể cung cấp được cho họ.
Thế nhưng chúng ta, khi từ bỏ trạng thái xã hội do tổ tiên để lại, khi vứt
bỏ hết đằng sau lưng mình mọi thiết chế, mọi ý tưởng và mọi tập tục mà các
cụ đã tạo dựng nên, thì thay vào đó, chúng ta đã nhận được những gì?
Uy tín của vương quyền đã tiêu tan mà vẫn chưa được thay thế bằng cái
uy quyền của luật pháp. Bây giờ, nhân dân khinh rẻ uy quyền, nhưng lại sợ
uy quyền, và nỗi sợ tước đoạt đi của nhân dân nhiều hơn những gì ngày xưa
lòng tôn kính và tình yêu đã đem lại cho họ.
Tôi nhận thấy là chúng ta đã phá huỷ những cuộc đời cá nhân có khả năng
đấu tranh riêng rẽ chống lại chế độ bạo quyền. Nhưng tôi lại thấy một mình
chính quyền là kẻ thừa hưởng hết mọi đặc quyền giằng lại từ tay các gia
đình, các tập đoàn hoặc các cá nhân: thay thế cho cái sức mạnh đôi khi mang
tính áp bức nhưng thường khi vẫn mang tính xây dựng của một thiểu số
công dân, bây giờ là sự yếu đuối của tất cả mọi người.
Việc chia nhau các vận may đã làm giảm khoảng cách giữa kẻ giàu người
nghèo. Nhưng khi đôi bên xích lại với nhau, dường như cả hai bên đều tìm
ra được những lí do mới mẻ để mà ghét nhau, và bằng cách ném vào nhau
những ánh mắt đầy hăm doạ và ganh tị, đôi bên đang gạt nhau ra khỏi quyền
hành. Cả đôi bên đều không có tư tưởng về các quyền, và với cả đôi bên thì
sức mạnh tỏ ra là lí lẽ duy nhất cho hiện tại và là bảo đảm duy nhất cho
tương lai.
Kẻ nghèo đã giữ lại hầu hết những định kiến từ cha ông mình, ngoại trừ
các niềm tin của cha ông. Họ duy trì cái ngu dốt, nhưng lại đánh mất các đức
tính của cha ông. Kẻ nghèo đã chấp nhận cái lí thuyết về quyền lợi làm
nguyên lí hành động, mà không hiểu thật rõ nội dung nó có những gì. Và
tính ích kỉ của kẻ nghèo cũng mù quáng như lòng tận tuỵ của anh ta trước
đây.
