thôi. Vậy mà chính những con người này khi được ở gần dân lại có quyền
lực tác động tới dân mạnh hơn cả.
Vậy là người Mĩ trông chờ nhiều và e ngại nhiều ở bang hơn là ở Liên
bang. Và theo dòng chảy tự nhiên của lòng người, họ phải gắn bó mạnh mẽ
hơn nữa với bang hơn là với Liên bang.
Trong chuyện này, thói quen và tình cảm đều phù hợp với lợi ích.
Khi một dân tộc gắn bó với nhau chặt chẽ mà lại chia sẻ chủ quyền của
mình và đạt tới trạng thái liên bang, thì các hồi ức, các thói quen, các tập tục
sẽ đấu tranh lâu dài chống lại luật pháp và đem lại cho chính quyền trung
ương một sức mạnh vẫn bị luật pháp từ chối. Khi các quốc gia liên bang
nhập lại với nhau thành một chủ quyền duy nhất, thì vẫn những nguyên nhân
ấy sẽ tác động theo chiều ngược lại. Tôi không hồ nghi chút gì là nếu như
nước Pháp trở thành một nước cộng hoà liên bang như Hoa Kì, điều đầu tiên
là chính quyền ở Pháp sẽ tỏ ra kiên quyết hơn nhiều so với ở Hoa Kì. Và nếu
như Hoa Kì lại biến thành quân chủ chuyên chế như ở Pháp, tôi nghĩ rằng
trong một thời gian nào đó chính quyền Mĩ sẽ tỏ ra nhu nhược hơn Pháp
nhiều. Vào thời điểm người Mĩ gốc Anh hình thành cuộc sống quốc gia, thì
cuộc sống địa phương của họ đã có từ lâu rồi, những mối quan hệ cần thiết
đã được xác lập giữa các công xã và các cá nhân ở những bang đó rồi. Ở đó
người ta đã quen với việc coi một số đối tượng nào đó bằng một cách nhìn
chung, và họ hoàn toàn lo toan đến những công trình nào đó như là đại diện
cho một lợi ích đặc biệt.
Liên bang là một cơ thể vĩ đại, một cái gì quá mơ hồ đối với chủ nghĩa ái
quốc của người dân. Còn bang thì có những hình thức cố định và những giới
hạn chặt chẽ. Bang là đại diện cho một số điều quen thuộc và vô cùng gần
gụi với người dân của bang. Hình ảnh bang lẫn với đất đai, sở hữu, gia đình,
kỉ niệm, với những công trình hiện thời, với những giấc mơ vị lai. Chủ nghĩa
ái quốc, mà lắm khi chỉ là sự nối dài của tính vị kỉ cá nhân, do đó cũng chỉ
loanh quanh bên trong bang và chẳng lan rộng sang Liên bang làm gì.
Vì thế mà lợi ích, thói quen, tình cảm đều hội lại để tập trung vào cuộc
sống chính trị đích thực bên trong một bang, chứ không phải bên trong Liên
