Rõ rằng là chỉ có một loạt sự kiện diễn ra theo cùng một xu hướng, là đủ
sức đem một tập hợp những tập tục, tư tưởng và luật lệ đối nghịch lại, để
thay thế cho toàn bộ các luật lệ, các tư tưởng và tập tục đã hình thành kia.
Nếu những nguyên tắc cộng hoà sẽ phải tiêu vong ở nước Mĩ, chúng sẽ
chỉ chịu thua sau một hồi tác động xã hội dài lâu, thường xuyên bị ngăn trở
rồi lại thường xuyên nối lại hoạt động. Rất nhiều lần, chúng dường như tái
sinh, và chúng sẽ chỉ tiêu ma vĩnh viễn khi một quốc gia hoàn toàn mới sẽ
thế chân cho cái quốc gia đang hiện tồn. Song chẳng có dấu hiệu nào để cho
ta tiên đoán sẽ xảy ra nổi một cuộc cách mạng tương tự, không một tín hiệu
nào tiên báo chuyện đó.
Điều khiến ta kinh ngạc hơn cả ngay khi đặt chân đến Hoa Kì, ấy là cái
thứ chuyển động xôn xao náo nhiệt mà bên trong nó là cuộc sống chính trị
của đất nước này. Luật pháp không ngừng thay đổi, và thoạt nhìn dường như
không tài nào một quốc gia ít tự tin vào ý chí của mình đến thế mà có lúc lại
thay thế được một dạng thức chính quyền khác hoàn toàn mới cho dạng thức
chính quyền hiện tồn. Lo lắng như thế hơi sớm quá đấy. Trong vấn đề thiết
chế chính trị, có hai kiểu bất ổn định mà tôi nghĩ là ta không nên lẫn lộn:
một kiểu bất ổn định liên quan đến các đạo luật thứ phát; kiểu bất ổn định
này có thể ngự trị lâu dài trong lòng một xã hội khá ổn định; còn một kiểu
bất ổn định kia làm lung lay ngay cả những nền tảng của hiến pháp, và công
kích vào những nguyên tắc tạo sinh ra luật pháp; sự bất ổn định này bao giờ
cũng kéo theo những hỗn độn và những đổi thay theo lối cách mạng; cái dân
tộc phải chịu đựng kiểu bất ổn định này phải sống trong cảnh bạo lực và
không có gì cố định lại được cả. Kinh nghiệm cho thấy là hai kiểu bất ổn
định về lập pháp đó không có những liên hệ tất yếu với nhau, vì ta từng
chứng kiến chúng diễn ra không “phối hợp” với nhau hoặc là diễn ra cách
biệt với nhau cả về thời gian và địa điểm. Tại Hoa Kì ta chỉ bắt gặp kiểu bất
ổn định thứ nhất, không thấy kiểu thứ hai. Người Mĩ thường xuyên thay đổi
luật pháp, nhưng nền tảng hiến pháp bao giờ cũng vẫn được tôn trọng.
Ngày nay, nguyên tắc cộng hoà ngự trị ở nước Mĩ như nguyên tắc quân
chủ từng ngự trị ở nước Pháp dưới thời Louis XIV. Người Pháp thời đó
