thể cảm nhận được những gì thánh thiện và to tát trong khái niệm đó, và họ
lớn tiếng đòi hỏi cho con người những quyền mà con người lại luôn luôn
không nhận ra hết giá trị.
Tôi nhận ra những con người đạo đức và hiền hoà, nhờ tập tục trong sáng,
nhờ nếp sống bình thản, nhờ tính tình thoải mái và trí tuệ sáng láng, đã luôn
luôn không chút khiên cưỡng được mọi người xung quanh đẩy lên vị trí
hàng đầu. Đầy tình yêu chân thành với tổ quốc, họ sẵn sàng hi sinh lớn lao
cao quý cho tổ quốc. Thế nhưng nền văn minh lại luôn coi họ là kẻ thù, vì
những người này đã lẫn lộn những việc quá trớn với những việc tốt đẹp, và
trí óc họ luôn luôn nghĩ rằng cái ác bao giờ cũng gắn bó chặt chẽ với cái
mới.
gần gụi với những người này, tôi còn thấy những con người nhân danh sự
tiến bộ đang cố công cố sức vật chất hoá con người, họ muốn tìm thấy cái
hữu ích mà không quan tâm đến cái công bằng, muốn tìm khoa học xa cách
hẳn các niềm tin, và muốn tìm cái hạnh phúc tách rời với đức hạnh. Những
con người này tự coi mình là kẻ quán quân của nền văn minh hiện đại, và họ
hỗn hào tự đặt mình đứng lên trên đầu của nền văn minh ấy, họ đoạt lấy cái
vị trí mà người ta đã vứt bỏ và tính cách bất lương khiến họ bị mọi người
xua đuổi.
Vậy chúng ta đang ở đâu đây?
Những con người có tín ngưỡng thì chống lại Tự do, còn những người
anh em của Tự do tiến công các tôn giáo. Những tư tưởng cao quý và quảng
đại ca ngợi chế độ nô lệ, và những tâm hồn thấp hèn và nô lệ tiên báo sự độc
lập của con người. Những công dân lương thiện và sáng láng thành kẻ thù
của mọi điều tiến bộ trong khi những con người không có lòng yêu nước và
vô phẩm hạnh lại tự coi mình là những thánh tông đồ của văn minh và khai
sáng!
Phải chăng mọi thế kỉ khác đều tương tự như thế kỉ chúng ta? Liệu có
phải, cũng như ngày nay, con người lúc nào cũng có trước mắt mình một thế
giới không cái gì ràng buộc cái gì? Một thế giới ở đó đức độ thì bất tài và
thiên tài thì không danh dự, ở đó tình yêu trật tự bị lẫn với thị hiếu của kẻ
