bạo chúa, và sự tôn thờ thánh thiện đối với Tự do bị lẫn lộn với sự khinh bỉ
pháp luật, nơi lương tâm chỉ toả chút ánh sáng đáng ngờ lên mọi hành vi của
con người, nơi mọi thứ dường như chẳng còn bị cấm đoán, cũng chẳng ai
cho phép, chẳng còn gì là lương thiện cũng chẳng còn gì là hổ thẹn, không
còn đúng cũng chẳng còn sai?
Liệu tôi có nghĩ rằng Đấng sáng thế đã tạo ra con người để rồi bắt nó tự
vùng vẫy vô mục đích giữa những khốn cùng trí tuệ đang bao quanh chúng
ta? Tôi không dám tin vào điều đó. Thiên Chúa chuẩn bị cho các xã hội Âu
châu một tương lai cố định và yên bình hơn nhiều. Tôi không biết được
Thiên Chúa có những ý đồ gì, nhưng tôi không bao giờ ngừng tin vào điều
ấy vì tôi chẳng sao vào sâu được chốn ấy cả, và tôi những mong cứ hoài
nghi mình không sáng láng chứ không dám hồ nghi Thiên Chúa kém công
bằng.
Có một đất nước kia nằm trong một thế giới nơi ấy cuộc đại cách mạng xã
hội mà tôi vừa nhắc đến dường như gần đạt được các giới hạn tự nhiên.
Cuộc cách mạng đó dường như diễn ra ở đất nước ấy một cách giản dị và dễ
dàng. Hoặc giả, ta cũng có thể nói đất nước ấy nhìn thấy những kết quả của
cuộc cách mạng dân chủ đang diễn ra ngay tại nơi chúng ta đang sống mà
chẳng hề có cuộc “cách mạng” nào xảy ra hết nơi đất nước họ.
Những người di dân tới cắm rẻ ở đất Mĩ hồi đầu thế kỉ thứ XVII đã theo
cách nào đó rút ra được nguyên lí dân chủ từ tất cả những gì họ đã đấu tranh
chống lại trong lòng các xã hội cũ ở châu Âu, và rồi họ chỉ đem nguyên lí đó
cấy lên đôi bờ của Tân thế giới. Tại đó, nó được lớn lên trong tự do, và đồng
hành cùng tập tục, nó được phát triển thanh bình trong luật pháp.
Không còn gì hồ nghi, tôi cảm thấy sớm hay muộn thì, cũng như người
Mĩ, chúng ta cũng sẽ tới được sự bình đẳng của gần như hoàn toàn các điều
kiện. Tôi không hề có ý định rút ra kết luận là một ngày nào đó, trong một
trạng thái xã hội tương tự, tất yếu chúng ta cũng sẽ rút ra những hệ quả
chính trị như người Mĩ từng làm. Tôi không hề tin rằng người Mĩ đã tìm ra
được hình thức chính quyền duy nhất khả dĩ đem lại được Dân chủ. Nhưng
ở cả hai nước chỉ cần có cùng một cái nguyên nhân tạo sinh ra luật pháp và
