Ngược lại, hình như với người Pháp chúng ta, sự thích thú tư duy bằng
những ý tưởng tổng quát đã thành một đam mê cuồng si phải được thoả mãn
bằng mọi giá. Mỗi buổi sáng thức dậy, tôi lại được biết là người ta mới tìm
ra thêm một quy luật chung và vĩnh cửu cho tới đó tôi chưa từng nghe nói
tới. Ngay một nhà văn hạng xoàng thì trong tác phẩm đầu tay cũng đủ khả
năng khám phá những chân lí áp dụng được cho cả một đại vương quốc, vậy
mà ông ta vẫn chưa thoả lòng nếu chưa giam được cả nhân loại vào trong
chủ đề của mình.
Tôi ngạc nhiên trước sự khác nhau đến thế giữa hai dân tộc vô cùng sáng
láng. Nếu bây giờ tôi quay sang nước Anh để xem xét những gì đã xảy ra ở
đó nửa thế kỉ nay, tôi tin là có thể khẳng định rằng cái thị hiếu đối với những
ý tưởng tổng quát được nảy nở ở đó cùng với sự suy yếu đi của hiến pháp cũ
của nước này.
Trạng thái tinh thần ít nhiều tân tiến như thế là không đủ để một mình nó
cùng đủ lí giải điều gì đã khiến tư duy con người ưa thích hoặc quay lưng lại
với những ý tưởng tổng quát.
Khi các điều kiện khá là bất bình đẳng, và khi những điều bất bình đẳng
diễn ra thường xuyên, con người cá nhân dần dần trở nên rất khác nhau, đến
độ ta có thể nói có bao nhiêu đẳng cấp xã hội thì có bấy nhiêu nhân loại. Bao
giờ thì trong cùng một lúc ta chỉ có thể phát hiện thấy một trong những
“nhân loại” ấy, và khi mắt ta mất hút không còn nhận ra nữa cái mối dây
ràng buộc tất cả những “nhân loại” ấy trong lòng một loài người vô cùng to
lớn, bao giờ ta cũng chỉ có thể thấy một vài người nhưng không thấy được
Con Người nói chung.
Vì vậy, những ai sống trong những xã hội quý tộc trị đó bao giờ cũng chỉ
có thể tạo ra được những ý tưởng khá tổng quát liên quan đến chính họ mà
thôi, và như vậy cũng đã đủ để họ có thói quen coi thường những ý tưởng ấy
và có được một sự ghê tởm như là bản năng đối với các ý tưởng tổng quát.
Ngược lại, con người sống trong các nước dân chủ chỉ thấy ở gần kề mình
những con người gần giống nhau; do vậy anh ta không thể nghĩ đến một bộ
phận nào đó của loài người khiến tư duy anh ta phải phình to ra giãn nở ra
