trong trắng muốn hiểu biết. Tôi không hồ nghi gì việc cứ lâu lâu lại thấy
sinh ra ở đôi ba người một tình yêu chân lí nhiệt thành không bao giờ cạn,
cái tình yêu tự nó nuôi dưỡng nó, và yêu không ngừng cho dù không khi nào
được thoả mãn. Chính cái tình yêu chân lí nhiệt thành, kiêu ngạo và vô tư đó
mới dẫn dắt con người tới những cội nguồn trừu tượng của chân lí để lấy ở
đó cho mình những ý tưởng lớn đủ sức sản sinh ra những ý tưởng khác.
Nếu Pascal
chỉ tính toán tới vài ba điều tư lợi to to, hoặc ngay cả nếu
như ông chỉ có một động cơ là thèm khát vinh quang, ta khó mà hình dung
làm sao ông lại có thể tập trung toàn bộ trí lực để khám phá cho đến tận kiệt
cùng những bí ẩn khuất kín nhất của Đấng Sáng tạo, như ông đã tiến hành
trong đời mình. Khi tôi thấy Pascal như thể giằng giật tâm hồn mình khỏi
những ấm êm của cuộc đời, đặng gắn bó hoàn toàn vào công cuộc kiếm tìm
này, khi tôi thấy Pascal sớm cắt đứt mọi mối liên hệ với cơ thể ông, khi ông
chết vì tuổi già trước tuổi bốn mươi, thì tôi hoàn toàn sửng sốt, và tôi hiểu
rằng không thể có một nguyên nhân bình thường để đủ sức tạo ra những nỗ
lực phi thường đến vậy.
Tương lai sẽ chứng minh các đam mê đó, hiếm hoi đến thế và sung mãn
đến thế, được sinh ra và nảy nở trong lòng các xã hội dân chủ cũng dễ dàng
như từng xảy ra trong lòng các chế độ quý tộc trị. Riêng tôi thì thấy khó mà
tin lại có điều đó.
Trong các xã hội quý tộc trị, cái tầng lớp điều hành sự suy nghĩ và điều
hành mọi công việc, do được thường xuyên và truyền đời đứng cao bên trên
đám đông, nên tự nhiên cũng nghĩ về bản thân mình và về con người nói
chung như là cái gì vĩ đại vô cùng. Tầng lớp đó dễ dàng hình dung những
thú vui vinh quang cho mình, và ước vọng của họ cũng là những mục tiêu kì
vĩ. Các nhà quý tộc thường có những hành động khá bạo hành và vô nhân,
nhưng hiếm khi họ có những ý nghĩ đê tiện, và họ kiêu căng khinh thị những
thú vui nhỏ nhặt mà có khi chính họ cũng đang lao vào: một sự “lên giây
cót” thật căng cho các tâm hồn. Trong các thời kì quý tộc trị, người ta
thường có những ý nghĩ rất quảng bác về phẩm giá, về sức mạnh, về sự vĩ
đại của con người. Những quan niệm đó ảnh hưởng tới những ai chăm lo
