Cần lí giải để hiểu cho kĩ hơn hiện tượng đó.
Bất kì lúc nào người đầy tớ đều có thể trở thành người chủ và khao khát
được làm người chủ; nên người đầy tớ không phải là con người khác lạ so
với người chủ.
Vậy thì tại sao người chủ lại vẫn có quyền ra lệnh và cái gì thúc giục
người đầy tớ phải phục tùng? Đó là sự thoả thuận tức thời và tự do theo tự
nguyện của cả đôi bên. Một cách tự nhiên, họ chẳng còn ở bậc thấp hèn
tương đối nữa, mà họ chỉ nhất thời thấp hèn hơn bên kia theo một hợp đồng
thoả thuận với nhau. Trong những giới hạn của khế ước, một anh là đầy tớ
và anh kia là chủ; ra khỏi hợp đồng ấy, hai bên đều là công dân, là hai con
người.
Điều tôi mong bạn đọc hết sức chú ý, ấy là những người đầy tớ không chỉ
tự tạo ra khái niệm về trạng thái “chủ–tớ” của họ như trên. Những người chủ
cũng có cách nhìn tương tự đối với trạng thái “chủ–tớ”, và những giới hạn
chính xác ngăn cách sự ra lệnh và sự phục tùng cũng được cố định như thế
trong tinh thần của cả đôi bên chủ cũng như tớ.
Khi mà phần lớn các công dân đã từ lâu đạt tới điều kiện gần như nhau, và
khi tính bình đẳng đã thành một sự kiện lâu đời và được chấp nhận và không
còn bị ngoại lệ nào gây ảnh hưởng, thì chính công chúng sẽ định ra cho giá
trị con người những giới hạn nhất định mà không một cá nhân nào có thể bị
kẹt lại bên dưới hoặc thoát lên bên trên trong thời gian dài.
Tình trạng giàu nghèo, việc ra lệnh và sự phục tùng vẫn cứ tạo ra những
khoảng cách lớn giữa hai con người, nhưng thật là vô vọng, bởi vì công
luận, cái công luận có cơ sở là trật tự bình thường của sự vật, vẫn khiến cho
hai con người ấy xích lại với cái trình độ chung và tạo ra cho đôi bên một
thứ quyền bình đẳng trong tinh thần, chẳng kể gì hết đến tình trạng không
bình đẳng thực tế do các điều kiện của họ tạo ra.
Cái đại thế lực công luận đó cuối cùng thâm nhập vào chính tâm hồn
những con người mà vì lợi ích riêng họ có thể chống đối lại [cái công luận
