không giống nhau, và họ tự điều hành theo những nguyên lí đa dạng khác
nhau.
Tuy nhiên, những con người ấy vẫn có những nét chung, và tất cả những
con người đó đều ở trong một tình huống tương tự như nhau.
Có lẽ mối dây liên hệ ngôn ngữ là mạnh hơn cả và lâu bền hơn cả khả dĩ
gắn bó mọi con người. Tất cả những người di cư cùng nói một thứ tiếng. Tất
cả đều là con em của một dân tộc. Sinh ra trong một xứ sở đã diễn ra cuộc
đấu tranh giữa các phe đảng trải nhiều thế kỉ và mỗi phe phái lại lần lượt bị
bắt buộc phải đòi luật pháp che chở, những con người ấy đã được giáo dục
về chính trị trong cái nhà trường thô kệch đó, và ta thấy phổ biến ở họ vô số
quan điểm luật pháp, vô số nguyên lí tự do chân chính hơn là ở những nước
Âu châu khác. Vào thời kì diễn ra những cuộc di dân đầu tiên, chính quyền
cộng đồng, cái mầm sinh sôi ra những thiết chế tự do ấy, đã ăn sâu vào nếp
sống người Anh, và cùng với nó là cái giáo điều về quyền tối cao của nhân
dân cũng được du nhập vào ngay bên trong nền quân chủ chuyên chế của
dòng họ Tudor
Khi đó đang ở giữa thời kì những cuộc tranh cãi tôn giáo làm rung động
thế giới đạo Ki Tô. Nước Anh đã như thế hung hãn lao vào cái đấu trường
mới đó. Tính cách người dân vốn trang nghiêm và trầm tĩnh trở nên khắc
khổ và hay biện luận. Nền giáo dục đã được mở mang nhiều trong những
cuộc đấu tranh trí tuệ đó. Tư duy đã được nuôi dưỡng sâu sắc. Trong khi con
người mải mê bàn chuyện tôn giáo, tập tục trở nên thanh lọc hơn. Tất cả
những nét chung đó của một quốc gia rồi sẽ ít nhiều được gặp lại trong
gương mặt những đứa con đi tìm một tương lai mới mẻ trên bờ đại dương
mé bên kia.
Vả chăng đây là một nhận xét mà rồi chúng ta sẽ còn có dịp vận dụng
không chỉ vào trường hợp người Anh, mà còn cho cả người Pháp, người Tây
Ban Nha và cho tất cả những người Âu châu tiếp tục đi lập nghiệp nơi bến
bờ Tân thế giới. Tất cả các thực dân địa Âu châu mới đều chứa đựng nếu
không là sự phát triển đầy đủ thì ít ra cũng là cái mầm của một nền dân trị
đầy đủ. Có hai nguyên nhân dẫn tới kết quả này: có thể nói là nhìn chung khi
