đất nước. Chúng ta cũng bêu riếu ông ta như tổ tiên chúng ta từng làm,
nhưng đôi bên làm theo những lí lẽ khác nhau.
Tôi đã chọn khái niệm danh dự phong kiến để bày tỏ tư tưởng của mình,
bởi vì danh dự phong kiến có những nét hiện ra rõ rệt hơn bất kì danh dự
nào khác. Lí ra tôi có thể lấy ngay chuyện riêng để chứng minh, song tôi
nghĩ đó chỉ là cách đi tới cùng một đích theo con đường khác đấy thôi.
Dù hiểu biết không đầy đủ về người La Mã so với hiểu biết tổ tiên chúng
ta, song chúng ta đều rõ là họ có những ý kiến đặc biệt về vinh và nhục,
những ý kiến không hoàn toàn thoát thân ra từ các khái niệm tổng quát về
cái tốt và cái xấu. Rất nhiều hành động của con người thời cổ La Mã bị phán
xét khác nhau tuỳ theo đó là phán xét của một công dân La Mã hay một
người nước ngoài, tuỳ theo đó là của một người tự do hay một người nô lệ; ở
La Mã xưa, người ta vinh danh một số tật xấu nào đó, và có những đức hạnh
lại được họ nâng lên cao hơn mọi đức hạnh khác.
Plutarque nói về cuộc đời của Coriolan
. “Vậy mà vào thời ấy, đó là
con người có hành động vũ dũng được vinh danh nhất hạng tại Roma. Đến
mức người ta gọi ông là virtus; chính cái danh từ để chỉ ‘đức hạnh’
, lấy
danh từ chung đặt làm tên riêng. Đến độ là hễ nói đến từ ‘đức hạnh’ bằng
tiếng Latin thì cũng ngang với nói từ ‘vũ dũng’”. Liệu còn ai không nhận ra
ở đó cái nhu cầu phải liên kết đặc biệt hai danh từ đó để phục vụ cho cuộc
chinh phạt để chinh phục thế giới?
Mỗi dân tộc đều có những cách tỏ bày sự ngưỡng mộ tương tự như vậy.
Bởi vì, như tôi đã nói ở một đoạn xa bên trên kia, bất kể khi nào mà con
người tụ nhau lại thành một xã hội có màu sắc riêng, thì họ liền có ngay một
khái niệm “danh dự”, nghĩa là một tập hợp những quan niệm thích hợp với
họ xoay quanh chuyện cái gì họ phải khen ngợi hoặc cái gì họ phải chê
trách. Và những quy tắc riêng đó bao giờ cũng bắt nguồn từ các thói quen
đặc biệt và những lợi ích đặc biệt của liên minh.
Trong chừng mức nào đó, điều này có thể đem áp dụng vào các xã hội dân
chủ cũng như những xã hội khác. Chúng ta sẽ tìm những chứng cứ khác nữa
trong xã hội của người Mĩ
.
