Nếu ta chăm chú xem xét từng giai cấp trong xã hội, thật dễ dàng nhận
thấy là, chẳng có ở đâu những đam mê do tài sản tư hữu đẻ ra lại mãnh liệt
và kiên trì bằng ở những tầng lớp trung lưu.
Thường khi những người nghèo chẳng mấy chú ý tới chuyện họ sở hữu
những gì, tại họ khốn khổ vì những cái họ thiếu hơn là họ sung sướng vì
được hưởng thụ những cái họ có. Những người giàu lại có nhiều đam mê để
thoả mãn ngoài những tài sản của họ, vả lại, có gia sản lớn và cứ đem dùng
nó mãi, cuối cùng cũng thành ra như thể vô cảm với những điều dịu ngọt do
tài sản đem tới.
Nhưng những con người sống trong cảnh thoải mái dư dả, những người
sống cách khá xa với sự giàu sụ cũng như cảnh khốn cùng, thì lại coi gia sản
của họ có giá cao ghê gớm. Do chỗ họ vẫn còn khá gần với cái nghèo, họ
nhìn thấy rõ cái nghèo ghê gớm ra sao, và họ thấy sợ. Giữa cái nghèo và họ,
chẳng có gì hết ngoài một chút di sản con con để họ vừa đặt hi vọng vào và
lại vừa sợ hãi mất mát. Từng giây từng phút họ đều quan tâm đến tài sản vì
luôn luôn có những mối âu lo do sự sở hữu tài sản gây nên, và càng cố công
ngày ngày làm gia tăng tài sản thì họ lại càng gắn bó với nó. Chỉ nghĩ đến
việc phải từ bỏ một mẫu thôi là đã thấy khó chịu rồi, còn mất toàn bộ tài sản
thì đó là đại hoạ. Thế mà, chính cái số lượng những nhà tiểu tư sản đó, chính
những con người nhiệt thành và âu lo đó lại đã khiến cho sự bình đẳng
không ngừng gia tăng.
Vậy là, trong các xã hội dân chủ, đa số công dân không nhìn thấy rõ cái gì
họ sẽ thu hoạch được qua một cuộc cách mạng, nhưng lúc nào thì họ cảm
nhận được những gì họ có thể bị mất trong cuộc cách mạng đó.
Tại một đoạn khác của bộ sách này, tôi có nói về việc tại sao sự bình đẳng
lại tự nhiên thúc đẩy được mọi người đi vào các ngành sản xuất công nghiệp
và thương mại, và vì sao bình đẳng lại làm gia tăng và đa dạng hoá sở hữu
đất đai; cuối cùng tôi đã chỉ ra vì sao sự bình đẳng lại gợi cảm hứng cho mỗi
con người có ước vọng nhiệt thành và bền bỉ tăng cường cuộc sống hạnh
phúc của mình. Chẳng có gì trái ngược với những đam mê cách mạng hơn là
tất cả những điều như thế.
