Không một ai hoàn toàn thoả mãn với gia sản mình đang có trong tay và
mỗi ngày con người đều cố công cố sức trăm phương nghìn cách để làm gia
tăng tài sản đó lên. Ta hãy thử xem xét mỗi con người đó tại một thời điểm
nào đó của đời họ, và ta sẽ thấy họ đang chăm chút lo toan đến những kế
hoạch mới mà mục tiêu là làm gia tăng sự thoải mái cho đời mình. Khi đó,
xin bạn hãy chớ nói với họ về lợi ích và các quyền của nhân loại. Cái cơ
ngơi riêng kia trong lúc này thu hút toàn bộ ý nghĩ của họ và khiến cho họ
mong muốn tạm gác các biến động chính trị vào một thời điểm khác.
Điều đó không chỉ ngăn cản họ tiến hành các cuộc cách mạng, mà còn
làm họ quay lưng lại với ý muốn có cách mạng. Những đam mê chính trị
bạo liệt ít có quyền lực đối với những con người gắn bó toàn bộ tâm hồn vào
cuộc đeo đuổi hạnh phúc như vậy. Lòng nhiệt thành của họ đối với các
chuyện cỏn con làm cho con người họ dịu đi trước những chuyện to tát.
Đúng là trong các xã hội dân chủ, khi này khi khác vẫn xuất hiện những
công dân ưa mạo hiểm và có tham vọng mà nếu họ cứ đi theo con đường
mòn chung với mọi người thì chẳng làm cách gì thoả mãn được những ước
vọng bao la nơi họ. Những con người này thích có cách mạng và họ kéo
cách mạng đến; nhưng họ làm như vậy một cách vô vọng nếu không có
những sự biến đặc biệt tới trợ giúp cho.
Con người ta chẳng thể nào đấu tranh thắng lợi chống lại tinh thần của
thời đại và của đất nước mình. Và một con người, dù mạnh mẽ đến đâu,
cũng khó mà được người đương thời chia sẻ các tình cảm và tư tưởng,
những thứ bị toàn bộ ước vọng và tình cảm của họ chối từ. Vậy cho nên ta
chớ có tin rằng một khi quyền bình đẳng đã thành một sự kiện lâu đời và
vững chãi, khi nó đã có dấu ấn vào tập tục con người, thì con người sẽ dễ
dàng để cho mình bị lôi cuốn đi và đâm bổ vào những ngẫu nhiên theo đuổi
một ông lãnh đạo bất cẩn hoặc một nhà canh tân táo bạo nào đó.
Đừng có mà trông đợi những con người ấy công khai cưỡng lại bằng
những biện pháp khôn ngoan, hoặc ngay cả cưỡng lại với một ý đồ có tính
toán sẵn. Họ không cưỡng lại một cách mãnh liệt đâu, đôi khi thậm chí họ
còn vỗ tay hoan hô ông canh tân “cách mạng” nữa, nhưng họ không theo
