có khả năng tách rời khỏi những người cùng thời và tạo ra những niềm tin
riêng, cuối cùng dù muốn dù không dù có ý thức hay không, kẻ đó cũng lại
quay về chia sẻ chung những quan niệm nhất định với tất cả mọi người.
Càng chăm chú xem xét những tác động của tính bình đẳng bình quyền
đối với trí tuệ con người, thì tôi càng hoàn toàn nhận rõ được rằng tình trạng
vô chính phủ về trí tuệ mà chúng ta đang chứng kiến và như nhiều người giả
định là có thật, không phải là trạng thái tự nhiên của những người dân chủ.
Tôi nghĩ rằng tốt hơn cả chúng ta nên coi tình trạng đó như một trạng thái
ngẫu nhiên đặc biệt do chỗ các nền dân chủ đó còn non trẻ quá, và tình trạng
đó chỉ lộ ra ở giai đoạn quá độ đó khi con người đã bẻ gãy xong các xiềng
xích cũ trói buộc họ lại với nhau và, do nguồn gốc và do giáo dục cũng như
do tập tục mà giữa họ vẫn còn khác biệt nhau đến vô cùng. Khác biệt đến
mức độ là, sau khi duy trì các tư tưởng, các bản năng và thị hiếu khá khác
nhau, sẽ chẳng có gì ngăn trở họ tạo ra những thứ tư tưởng, thị hiếu và bản
năng đó nữa. Các quan niệm chủ yếu của con người trở nên giống hệt nhau
theo cùng mức độ các điều kiện của họ trở nên giống nhau. Tôi cảm thấy đó
là sự kiện lớn lao tổng quát và thường trực; các thứ còn lại chỉ mang tính
cách ngẫu nhân và tạm thời.
Tôi tin rằng hiếm khi trong lòng một xã hội dân chủ lại có một con người
đột nhiên nghĩ ra được một hệ thống ý tưởng khá xa cách với cái hệ thống
đã được người đương thời của anh ta chấp nhận; và nếu có một nhà cách tân
như thế xuất hiện, thì tôi hình dung thấy anh ta khó mà được mọi người chú
ý lắng nghe, làm cho mọi người tin anh ta thì lại càng khó hơn nữa.
Khi các điều kiện của con người gần như được cào bằng, một người này
khó mà để mình bị một người khác lôi kéo thuyết phục. Do chỗ anh nào
cũng nhìn được anh kia ở cận cảnh, do chỗ họ đều cùng được học những
điều như nhau và sống cuộc đời như nhau, họ không sẵn sàng lấy ra trong
bọn họ một anh nào làm thủ lĩnh và nhắm mắt đi theo: con người không còn
ai tin vào lời nói của đồng loại và của người bằng vai phải lứa với mình nữa
hết.
