con người trong xã hội ấy trong chốc lát bị rơi tõm xuống hàng thấp nhất
của trạng thái yếu kém.
Cách đây ba thế kỉ, những người Anh nào tới gây dựng trong hoang mạc
Tân Thế giới một xã hội dân chủ, hết thảy đều đã quen từ khi còn sống ở Tổ
quốc xưa với việc can dự vào việc công; họ biết thế nào là bồi thẩm đoàn; họ
có quyền tự do phát ngôn và tự do báo chí, tự do cá nhân, họ có ý thức về
quyền và biết cách vận dụng quyền đó. Những người Anh này mang theo
sang Mĩ những thiết chế tự do và những tập tục cứng cỏi đó, và các thứ đó
trụ đỡ cho họ chống lại những xâm hại từ phía Nhà nước đối với họ.
Vậy là với người Mĩ, thì chính Tự do là tài sản cũ, còn Bình đẳng thì còn
tương đối mới mẻ. Điều trái ngược lại xảy ra ở châu Âu nơi đó quyền bình
đẳng, là thứ được du nhập từ thời chuyên chế và dưới con mắt các nhà vua,
đã thâm nhập vào thói quen của mọi con người rất lâu trước khi trong ý thức
của họ biết tới thế nào là tự do.
Tôi đã nói rằng, tại các quốc gia dân chủ, chính quyền chỉ xuất hiện tự
nhiên trong tâm trí con người dưới dạng thức một quyền lực duy nhất và tập
trung, và trong đầu óc con người thì cái khái niệm về các quyền lực trung
gian không phải đã là điều quen thuộc. Điều đó đặc biệt đúng trong trường
hợp các quốc gia dân chủ được chứng kiến sự chiến thắng của nguyên lí
bình đẳng nhờ một cuộc cách mạng bạo lực. Các tầng lớp vẫn điều hành
công việc địa phương đột nhiên biến mất trong cuộc bão tố ấy, và cái khối
dân chúng mơ hồ còn lại thì vẫn chưa có cả tổ chức lẫn thói quen cho phép
họ nắm giữ lấy công việc điều hành các công việc kia, ở đó, ta chỉ còn thấy
Nhà nước là có khả năng trong việc cõng tất cả mọi chi tiết của công việc
chính quyền. Sự tập trung hoá trở thành một sự kiện hầu như là tất yếu.
Ta chẳng nên ca tụng và cũng chẳng nên trách cứ ông Napoléon vì đã tập
trung hầu hết các quyền hành chính vào hai tay mình; bởi vì, sau khi tầng
lớp quý tộc và tầng lớp tư sản hạng sụ đột ngột biến mất, các quyền lực kia
tự dưng rơi vào tay Napoléon; gạt chúng đi cũng khó khăn gần như là nắm
giữ lấy chúng. Chẳng bao giờ mọi sự lại diễn ra một cách tất yếu như thế với
người Mĩ, những con người chẳng có cách mạng gì cả và ngay từ gốc gác
