ban đầu đã tự cai quản chính mình, và họ chẳng khi nào trao cho Nhà nước
cái quyền được làm kẻ đỡ đầu dù là chỉ trong chốc lát.
Vậy nên việc tập trung hoá quyền lực không chỉ diễn ra tại một quốc gia
dân chủ tiếp theo sau cái bước có được quyền bình đẳng, mà còn diễn ra
theo cung cách hình thành chính cái quyền bình đẳng đó.
Vào lúc khởi đầu một cuộc đại cách mạng dân chủ, và khi chỉ mới bắt đầu
cuộc chiến giữa các giai cấp, nhân dân cố sức tìm cách tập trung quyền lực
công cộng vào trong tay chính quyền đặng tước bỏ quyền điều hành công
việc địa phương khỏi tay tầng lớp quý tộc. Vào giai đoạn cuối của chính
cuộc cách mạng đó, thường là tầng lớp quý tộc thất trận lại tìm cách trao cho
Nhà nước công việc điều hành mọi việc, bởi vì họ e sợ sự bạo hành lặt vặt
của nhân dân khi bây giờ mọi người đều đã bình đẳng bình quyền với họ,
thậm chí có khi còn là ông chủ của họ nữa.
Vậy là, không phải bao giờ cũng chỉ có một tầng lớp công dân nào đó tìm
cách gia tăng những đặc quyền cho quyền hành mình nắm được; mà một khi
vẫn còn diễn ra cuộc cách mạng dân chủ, trong nhân dân luôn luôn có một
tầng lớp mạnh do họ có số lượng đông và do họ có tài sản lớn, và những
đam mê riêng cùng với những lợi ích đặc biệt đẩy họ tới chỗ tập trung hoá
quyền điều hành việc công, bất kể sự hằn thù của người đồng bào, là thứ
tình cảm chung và thường trực tại các quốc gia dân chủ. Vào thời đại ngày
nay, ta có thể thấy là chính những tầng lớp dưới của nước Anh đang tìm hết
cách để thủ tiêu tính độc lập của các địa phương và chuyển tất tật công việc
điều hành đất nước về trung tâm, trong khi các tầng lớp bên trên thì lại cố
công cố sức duy trì quyền lực hành chính đó trong những giới hạn cũ. Tôi
dám nói chắc là một ngày nào đó ta lại sẽ được thấy cảnh tượng đó diễn ra
theo chiều ngược lại.
Những điều nói trên đây giúp ta hiểu vì sao, tại một quốc gia dân chủ đã
đạt tới bình đẳng bình quyền sau một công cuộc lao động xã hội dài dặc và
nặng nhọc, quyền lực xã hội bao giờ cũng phải mạnh hơn và con người cá
nhân thì phải yếu hơn, so với một xã hội dân chủ mà ngay từ nguồn gốc mọi
