công dân đã luôn luôn được bình đẳng bình quyền với nhau. Đó chính là
điều có thể được minh chứng qua tấm gương nước Mĩ.
Những con người sống ở Hoa Kì chưa từng khi nào bị ngăn cách nhau
bằng bất kì đặc quyền nào; họ chưa từng khi nào thấy mối quan hệ của kẻ bề
dưới và kẻ chủ nhân, và do chỗ họ chẳng e ngại gì nhau và cũng chẳng hằn
thù gì nhau, nên họ chẳng khi nào thấy cần phải viện đến người nắm quyền
để nhờ chỉ đạo chi tiết công việc của họ, số phận người Mĩ thật là đặc biệt:
họ lấy của tầng lớp quý tộc Anh tư tưởng về các quyền của cá nhân và sự
thích thú với các quyền tự do của địa phương; và họ lại duy trì được cả hai
thứ đó, và cũng chẳng có tầng lớp quý tộc nào để họ phải đánh đổ cả.
Nếu như vào thời nào cũng vậy, trí tuệ sáng láng phục vụ cho việc con
người bảo vệ sự độc lập của mình, thì điều đó càng đúng vào thời dân chủ.
Khi mọi người đều giống nhau, thật dễ dàng dựng lên một chính quyền duy
nhất và cực mạnh; chỉ cần bản năng con người vào cuộc là đủ. Nhưng con
người cần phải thông minh hơn nữa, giỏi giang và khéo léo hơn nhiều nữa
để, cũng trong hoàn cảnh đó, có thể tổ chức và duy trì được những quyền lực
thứ yếu và để ngay trong khi con người vừa độc lập lại vừa yếu kém, vẫn tạo
ra được những hội hè đoàn thể tự do đủ sức đấu tranh chống lại bạo quyền
mà vẫn không thủ tiêu mất trật tự.
Vậy là, tại các quốc gia dân chủ, sự tập trung hoá quyền lực và tính nô lệ
của cá nhân con người đều phát triển không chỉ theo tỉ lệ thuận với quyền
bình đẳng, mà còn theo tỉ lệ thuận cả với sự dốt nát của con người.
Đúng là vào những thời đại ít sáng sủa, chính quyền thường thiếu thông
thái để có thể hoàn thiện tính chuyên quyền, và công dân cũng thiếu thông
thái để có thể lách ra khỏi sự chuyên chế. Nhưng tác động lại không như
nhau ở cả hai phía.
Những người dân chủ, cho dù họ có thô lậu đến đâu chăng nữa, thì cái
chính quyền trung ương điều khiển họ cũng chẳng khi nào hoàn toàn thiếu
thông minh sáng sủa, bởi vì chính quyền đó dễ dàng thu hút về với mình
những gì sáng láng tối thiểu còn có được trên đất nước, và khi cần thì nó có
thể đi tìm kiếm ở bên ngoài. Vậy là với một dân tộc vẫn còn dốt nát đồng
