kiện đúng, không có sự huấn luyện đúng, và không có dụng cụ đúng, chúng
ta không thể nhìn thấy đúng sự vật như thế nào.
Không một ai trong chúng ta biết làn sóng vô tuyến nếu không có máy
thâu. Không một ai trong chúng ta biết có vi khuẩn trong một giọt nước nếu
không có kính hiển vi để phát hiện được chúng, và không ai trong chúng ta
biết sự cấu tạo của phân tử nếu không có kỹ thuật mới nhất của kính hiển vi
điện tử. Tất cả những sự kiện trên trong đời sống, chúng ta chỉ được biết và
thấy qua sự huấn luyện đặc biệt, điều kiện đặc biệt và dụng cụ đặc biệt.
Chúng tôi nói vô minh (ngu si) là nhìn sự vật không đúng sự thật, nghĩa là
nếu chúng ta không phát triển khả năng tập trung tư tưởng và quán chiếu
nội tâm, chúng ta sẽ không thấy được thực chất của sự vật. Chúng ta
thường sợ hãi khi nhìn thấy cái bóng bên lề đường trong khi về nhà một
mình trong đêm khuya. Cái bóng đó có thể là một gốc cây. Vì ngu si làm
chúng ta phải rảo cẳng, tay ta toát mồ hôi, và về nhà thất đảm. Nếu có một
ngọn đèn chúng ta không còn lo sợ, khổ sở bởi lẽ không còn ngu si vì
chúng ta đã nhìn ra cái bóng đó chính là gốc cây.
Ðặc biệt trong đạo Phật, chúng ta nói đến vô minh là nói đến cái ta,
lấy cái ta là thật. Ðó là nguyên nhân căn bản của khổ đau. Chúng ta cho
thân xác ta, ý nghĩ, cảm xúc là của ta, là cái Ngã thật tướng như chúng ta
thấy cái gốc cây là kẻ có thể tấn công ta. Khi chúng ta tin có ta, chúng ta
thường có ý nghĩ rằng ở ngoài có những gì khác biệt với chúng ta. Một khi
đã nghĩ như vậy, chúng ta tưởng rằng ở ngoài có những gì ích lợi hay bất
lợi. Ðiều đó có thể thích thú hay không thích thú đối với chúng ta. Do ý
nghĩ về cái ta nói trên, chúng ta tham ái và sân hận. Khi chúng ta tin vào sự
hiện hữu của chúng ta, cái "chúng ta" thật sự hiện hữu, có thật độc lập,
riêng rẽ hẳn với người khác, và riêng biệt hẳn tất cả mọi thứ vật chất chung
quanh chúng ta, chúng ta tham đắm và khao khát và muốn các thứ đó đem
lợi ích cho chúng ta và chúng ta chối bỏ những gì không đem lợi lạc cho
chúng ta, làm thiệt hại và không giúp đỡ được gì cho chúng ta. Vì không
nhìn thấy được bên trong thân và tâm này, không có một cái ta độc lập,
thường còn, nên không thể tránh được tham lam và sân hận phát sinh. Từ
gốc rễ và thân cây vô minh này mọc ra những cònh cây tham dục, ham
