độ bất tịnh như ham muốn vinh dự hay tiếng tăm nào đó, hoặc có thái độ vị
kỷ hay tham dục; chúng ta chẳng khác nào cái bình bị các chất bất tịnh làm
ô uế. Chúng ta phải cố tránh các lầm lỗi này khi bước vào con đường tu học
giáo lý của Ðức Phật, khi nghiên cứu Pháp. Cũng vậy, chúng ta phải nghe
Pháp như một bệnh nhân nghe lời chỉ dẫn của ông thầy thuốc. Trong trường
hợp này, Ðức Phật là ông thầy thuốc, Pháp là thuốc, chúng ta là bệnh nhân,
và việc thực hành Pháp là phương tiện chữa khỏi các chúng bệnh do ô
trược, tham, sân và ảo tưởng gây nên khổ đau. Chắc chắn chúng ta sẽ đạt
đến một mức độ nào đó của Chánh Kiến nếu chúng ta nghiên cứu Pháp với
khái niệm đó trong tâm.
Chúng ta thường chia Chánh Kiến thành hai mặt. Mặt thứ nhất là mức
độ bình thường và mặt thứ hai là mức độ thâm sâu. Trước đây, chúng ta đã
nói về những mục tiêu do Ðạo Phật tiến dẫn với ý nghĩa đạt đến hạnh phúc
và may mắn trong đời này và đời sau cùng sự giải thoát tối hậu. Nơi đây
cũng vậy, xét về Chánh Kiến, chúng ta thấy Chánh Kiến có hai mặt. Mặt
thứ nhất tương ứng với mục tiêu thứ nhất, và mặt thứ hai tương ứng với đạt
giải thoát. Mặt thứ nhất của Chánh Kiến là hiểu được sự tương quan giữa
nhân và quả do hành động và thái độ của chúng ta gây nên. Nói vắn tắt
chúng ta biết những hậu quả do hành động của chúng ta. Nếu chúng ta làm
điều tốt, biết tôn trọng đời sống và tài sản của người khác và sự thật, vân
vân... , và nếu chúng ta làm tốt trọn vẹn như vậy; những hành động của
chúng ta sẽ đem lại những kết quả tốt. Chúng ta sẽ vui với hạnh phúc, và
những hoàn cảnh may mắn trong đời này và đời sau. Ngược lại, nếu chúng
ta hành động xấu xa, chúng ta sẽ chứng nghiệm bất hạnh phúc, nghèo khổ
và những hoàn cảnh không may mắn đời này và đời sau.
Trên bình diện hiểu biết về mục tiêu tối hậu của giáo lý nhà Phật,
Chánh Kiến là nhìn sự vật đúng sự thật. Nhìn sự vật đúng như sự thật là thế
nào? Câu trả lời lại có tính cách giáo lý! Ðiều đó có nghĩa là chúng ta nhìn
sự vật là vô thường, là duyên hợp, là vô ngã, là khách quan, như Tứ Diệu
Ðế đã nói. Tất cả những câu trả lời này rất đúng. Tất cả đều nói rằng nhìn
sự vật đúng sự thật, nhìn bộ mặt thật của chúng. Ðể hiểu rõ điều này trước
và cũng là bước chót của Bát Chánh Ðạo, chúng ta phải tìm cái tương đồng
