cách tích cực. Sau đây một số các hành động thiện như bố thí, giữ giới,
thiền định, kính trọng bậc trưởng thượng, phục vụ, giúp đỡ, hồi hướng công
đức, chia sẻ với công đức của người khác, nghe Pháp, dạy Pháp và chánh tư
duy. Hành động bất thiện tạo đau khổ thì những hành động thiện kể trên
đem lại lợi ích. Lại nữa, hậu quả là do hành động; thí dụ khoan hồng đem
lại sang giàu, nghe Pháp kết quả có trí tuệ, những hành động thiện đem
thiện quả, những hành động bất thiện đem ác quả.
Hành động có thể thay đổi thiện nghiệp hay ác nghiệp. Nói một cách
khác, một hành động thiện hay bất thiện ảnh hưởng nhiều hay ít tùy theo
điều kiện nó tạo ra. Những điều kiện tạo Nghiệp lúc tùy thuộc kẻ tạo
Nghiệp. Vì vậy, Nghiệp lúc là do kẻ tạo Nghiệp và kẻ gánh Nghiệp. Nói
một cách cụ thể, một vô giết người cần hội đủ năm điều kiện: Người định
giết, người đó còn sống, ý định giết người đó, hành động giết người đó, và
cái chết của người đó. Cũng vậy, điều kiện chủ quan là biết người định giết,
ý định giết, và hành động giết. Ðiều kiện khách quan là có sự có mặt của
người mình muốn giết, và cái chết của người đó. Nơi đây chúng ta thấy
những điều kiện chủ động và bị động. Những điều kiện chủ động là nhận
thức mạng sống của chúng sinh đó, có ý giết, và hành động giết. Những
điều kiện bị động là sự có mặt của chúng sinh đó, và hậu quả cái chết của
chúng sinh đó. Cũng vậy, có năm điều kiện để chuyển Nghiệp là hành động
bền bỉ và liên tục, hành động có thiện chí và quyết tâm, hành động không
ngại khổ, hành động với những người có phẩm hạnh, và hành động với
những người đã làm công đức trong quá khứ. Ở đây, chúng ta cũng thấy có
đủ điều kiện chủ quan và khách quan. Những hành động chủ quan là bền
chí, hành động có thiện chí và hành động không luyến tiếc. Nếu một người
cố ý tạo tội, cứ tiếp tục làm mà không hối tiếc, Nghiệp lúc của họ sẽ mạnh
hơn. Ðiều kiện khách quan là tình trạng của đối tượng gánh chịu hành động
và sự liên hệ giữa hai bên. Nói một cách khác, nếu một người làm một hành
động thiện hay bất thiện với những vị có phẩm cách đặc biệt như các vị A
La Hán, Ðức Phật, những hành động thiện hay bất thiện đó sẽ rất lớn. Cuối
cùng sức mạnh của thiện nghiệp hay ác nghiệp đối với những người đã giúp
ta trong quá khứ, như cha mẹ, thầy dạy và bạn bè, sẽ lớn hơn. Những điều
