Trong những phần trước có nêu rõ là chúng sinh thường có nhiều ô
trược trong tâm nên hành động của mỗi cá nhân đều khác biệt. Do đó, trong
khi ô trược trong tâm giải thích được vì sao chúng sinh mãi bị giam hãm
trong vòng luân hồi, thì hành động giải thích được vì sao có kẻ được sinh
làm người, có kẻ được sinh làm chư thiên có kẻ bị đọa súc sinh. Trong ý
nghĩa này, thập nhị nhân duyên vẽ ra được một bức tranh của luân hồi với
đủ nhân và quả.
Vẽ nên bức tranh luân hồi này sẽ chẳng nêu được vấn đề gì nếu ta
không cốt dùng nó để thay đổi thân phận của chúng ta, để thoát ra khỏi
vòng luân hồi. Cũng trong nghĩa này, xác định được cách vận hành của
vòng luân hồi, của vòng duyên sinh là bước đầu của sự giải thoát. Ðiều đó
như thế nào? Chừng nào mà còn có các ô trược và hành động thì tái sinh và
khổ đau vẫn còn. Khi chúng ta thấy được vô minh, ái, thủ và những hành
động khác đưa đến tái sinh và khổ đau, chúng ta sẽ nhận thức được sự cấp
thiết phá vỡ cái vòng oan trái này.
Hãy lấy một thí dụ cụ thể. Chẳng hạn bạn đang kiếm nhà người quen
mà bạn chưa bao giờ đến đó cả. Bạn đã mất hơn nửa tiếng lái xe chạy tới
lui mà không tìm thấy nhà người bạn, nhưng rồi bỗng nhiên bạn nhận ra
được cái mốc mà bạn đã nhìn thấy cách đây nửa giờ. Rồi bạn lại tiến về cái
mốc đó, mà bạn đã đi qua trước đây nửa giờ. Lúc đó, óc bạn lóe lên ý nghĩ
là mình đã chạy vòng vòng và bạn đã ngưng lại để xem bản đồ chỉ dẫn, hay
hỏi thăm một người bộ hành nào đó để tìm mục tiêu. Vì vậy Ðức Phật dạy
là ai thấy được Lý Nhân Duyên người ấy thấy được Pháp và thấy được
Phật. Như đã nói truớc đây tại sao Ðức Phật dạy rằng hiểu Lý Nhân Duyên
là chìa khóa đi đến giải thoát. Cho nên khi chúng ta biết cơ-hành của Lý
Nhân Duyên, chúng ta có thể phá vỡ cái vòng trói buộc của nó. Chúng ta có
thể làm được điều đó bằng cách gột bỏ những bất tịnh của tâm như VÔ
MINH, ÁI và THỦ. Khi những bất tịnh này bị loại bá, sẽ không còn hành
động, và năng lực thói quen cũng không sinh khởi. Khi hành động ngưng,
tái sinh và khổ đau cũng sẽ ngừng.
Cũng nên dành một chút thời gian để xét về một ý nghĩa quan trọng
khác của Lý Nhân Duyên nhằm giải thích về Trung Ðạo. Trong những bài
