Sau này khi người Việt Nam tới làm chủ vùng này, dân cư lập thôn xóm
ở rải rác chung quanh chân núi. Một ngày kia dân làng gặp thấy tượng
Bà ở giữa rừng, bèn họp nhau định khiêng về lập miếu thờ cúng, nhưng
bao nhiêu người cũng không sao xê dịch nổi. Dân làng bèn cầu khấn,
được Bà nhập đồng vào một người đàn bà tu hành, tự xưng là Bà Chúa
Xứ và truyền cho dân làng dùng bốn chục nữ đồng trinh tắm rửa sạch sẽ,
Bà sẽ cho phép khiêng tượng Bà về thờ.
Dân làng làm đúng theo lời Bà truyền, quả nhiên bốn mươi nữ đồng trinh
khênh được tượng Bà từ triền núi xuống tới chân núi, nơi hiện nay có
miếu Bà. Tượng Bà khiêng tới đây bỗng nhiên trì xuống không xê dịch
nữa. Các quan viên kỳ lão cho rằng Bà Chúa Xứ đã chọn nơi đây để an
ngự, do đó miếu Bà được dựng nên tại chỗ.
Theo lời các cụ truyền lại, dưới thời vua Minh Mạng, khi Thoại Ngọc
Hầu đến trấn giữ vùng này, gặp lúc quân Miên kéo sang quấy rối không
ngớt, Thoại Ngọc Hầu phu nhân thường đến khấn lễ Bà Chúa Xứ đề xin
phù hộ cho chồng bà dẹp được giặc, tái lập cảnh an cư cho dân làng, và
lời cầu nguyện của phu nhân đã thực hiện, Bà Chúa Xứ đã giúp Thoại
Ngọc Hầu phá tan giặc Miên.
Để tạ ơn Bà, Thoại Ngọc Hầu phu nhân đã cho xây cất lại miếu, và nhân
dịp này mở đại lễ linh đình trong ba ngày liền 24, 25 và 26 tháng Tư âm
lịch. Từ đó về sau thành lệ, hàng năm dân làng cúng lễ Vía Bà vào
những ngày trên.
Sự linh ứng của Bà Chúa Xứ
Bà Chúa Xứ rất linh thiêng. Theo lời các bô lão địa phương thuật lại, Bà
Chúa Xứ đã hiển linh nhiều lần. Một lần quân Xiêm sang quấy phá vùng
Châu Phú, một tên giặc đã làm gãy cánh tay Bà, liền bị làm cho chết
ngay tại chỗ. Lại có một lần, một tên trộm lẻn vào miếu Bà gỡ sợi dây
chuyền vàng nơi cổ Bà, Bà liền bẻ tay và hành tội đi chổng đầu kêu la
thất thanh.
Theo dân chúng quanh vùng núi Sam, tượng Bà mỗi ngày một lớn dần.
