Toan Ánh
144
ÔNG TÔN THẤT ĐẠM
Ông là con trai quan phụ chính Tôn Thất Thuyết và là
một võ tướng phò vua Hàm Nghi chống quân Pháp ở Quảng
Bình và Hà Tĩnh.
Vua Hàm Nghi cử ông giữ chức Khâm sai Tán Lý quân vụ
ở gần Hà Tĩnh, chỗ hai hạt Kỳ Anh và Cẩm Xuyên. Chính
ông giữ việc liên lạc giữa nhà vua và quân Cần Vương ở
các nơi.
Năm 1888, khi tên Trương Quang Ngọc phản bội bắt vua
Hàm Nghi nộp cho Pháp và giết chết em ông là Tôn Thất
Thiệp, ông biết đại sự đã hỏng, liền tự sát để giữ tròn tiết
nghĩa. Năm ấy ông mới 22 tuổi.
Trước khi chết, ông lo bảo toàn tính mệnh cho các tướng sĩ
và quân lính theo ông. Ông đã viết hai lá thư, lời lẽ rất thống
thiết, để tỏ rõ tấm lòng trung nghĩa của mình, quyết đem thân
thế đền nợ núi sông và để yêu cầu người Pháp đừng sát hại
hoặc áp bức những tướng sĩ theo mình.
Ông đã tuẫn tiết trước mặt ba quân. Sử thuật lại rằng trước
khi tuẫn tiết ông hội họp tất cả tướng sĩ, khuyên họ ra thú ở
Đồn Thuận Bài rồi về quê hương an nghiệp làm ăn, không
nên nhậm chức tước của người Pháp. Ông bảo:
