145
Tinh thần trọng nghĩa phương Đông
- Còn về phần tôi, nếu người Pháp có hỏi, các ông cứ bảo
họ vào trong rừng này mà tìm mả.
Khuyên nhủ tướng sĩ xong, ông trật chiếc khăn đang đội
trên đầu, thắt cổ tự tử.
Tướng sĩ lấy làm thương xót vô cùng, và chính vua Hàm
Nghi, khi được tin này, cũng rất đau đớn.
Dưới đây là hai bức thư ông đã viết trước khi chết, bức
thứ nhất đệ gửi vua Hàm Nghi và bức thứ hai gửi Thiếu Tá
Dabat, sĩ quan chỉ huy Đồn Thuận Bài.
Bức thư thứ nhất:
“Niên hiệu Hàm Nghi thứ tư, tháng 11 ngày mồng 8.
Thần, Tôn Thất Đạm, Khâm sai chưởng lý quân vụ, cúi
dâng ngự lãm.
Không được gần gũi Hoàng Thượng để hộ giá khi có phản
thần làm việc ám muội, thần mang tội rất lớn.
Song đây là mệnh trời xui nên nước ta gặp bước gian nguy,
và các công thần không được gần vua để cứu giá.
Các quan văn võ sẽ mang hận ấy suốt đời, vậy xin Hoàng
thượng tha thứ cho và thề sẽ hết lòng trung cho đến thác.”
Bức thư thứ hai:
“Niên hiệu Hàm Nghi thứ tư, tháng mười một, ngày mồng 8.
Khâm sai đại thần Tôn Thất Đạm, thư kính sĩ quan Pháp,
quản đồn Thuận Bài.
Những việc khốn nạn vừa xảy ra ở nước tôi, bắt buộc tôi
phải viết thư cho Ngài.
Cha tôi vì việc nước phải xuất dương, hiện chưa về, tôi phải
kế cái nghiệp lớn lao mà vua tôi chẳng quản tôi tuổi trẻ tài
hèn, đã phó thác cho tôi.
Tôi không hiểu sao trời lại sai khiến cho vua phó thác cho
tôi cái trách nhiệm quan trọng ấy, và tôi rất tiếc rằng không
