26
27
phải bị thảo phạt. Việt Nam vừa nằm trong hệ thống những nước triều
cống của triều đình Trung Hoa, vừa thiết lập riêng một hệ thống tông
chủ - phiên thuộc đối với các vùng đất và quốc gia phương Nam. Quan
niệm này được thể hiện hết sức rõ rệt qua các tờ chiếu, hịch, văn khắc
ghi công của vua tôi nước Việt trước hoặc sau khi thảo phạt các tộc người
thiểu số và các nước phương Nam, như:
- Bài hịch đánh động Ma Sa của vua Lý Nhân Tông có đoạn viết:
“Trẫm coi triệu họ trong bốn bể đều như con đỏ. Đến cõi xa cũng mến
lòng nhân mà quy phụ, phương khác cũng mộ nghĩa mà lại chầu. Nay
tên tù trưởng hèn nhà ngươi ngu xuẩn, phụ ước ông cha, quên việc tuế
cống.”
(1)
- Thái úy Đỗ Anh Vũ nhà Lý nói: “Để bọn man di quấy Hạ là tội của
thần […] Nay cấm chỉ thói mọi, chắp tay mà chịu mặc hình; trộm cắp
dân ven, mất mật mà theo hoàng hóa.”
(2)
- Văn khắc Chinh Ai Lao kỷ công ma nhai của Nguyễn Trung Ngạn
trên sườn núi Trầm Hương (Nghệ An) năm 1335 có đoạn viết: “Vào thời
hoàng đế thứ sáu triều Trần nước
Hoàng Việt, Thái thượng hoàng
đế Chương Nghiêu Văn Triết được
trời ban mệnh, giữ đất Trung Hạ,
khắp trong bốn bể, đâu cũng thần
phục, Ai Lao cỏn con, dám chống
vương hóa. Năm Ất Hợi, mùa thu,
đế thân chinh soái lĩnh sáu quân,
đi tuần miền Tây, thế tử nước
Chiêm Thành, Chân Lạp, Xiêm
La cùng tù trưởng man di Đạo Thần, Quỳ Cầm […] đều dâng phương vật,
tranh nhau nghênh đón. Mùa Đông, đế đóng quân ở cánh đồng Cự Đồn
Mật châu, lệnh cho các tướng và quân lính man di tiến vào nước ấy.”
(3)
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 朕[…]視四海兆姓之民均如赤子。致異域懷仁而欵附，殊方慕義以來
賔
. 蠢爾庸酋,忽負先臣之約，忘其歲貢
2. (Việt) Cự Việt Quốc Thái úy Lý công thạch bi minh tự. Dẫn theo Thơ văn Lý Trần. Tập 1. Tr.464. Nguyên
văn: 蠻夷猾夏，臣之罪也[…]禁止夷俗，拱手而受墨刑；盜賊邊民，喪膽而歸皇化
3. Văn khắc Hán Nôm Việt Nam. Tập 2. Tr.287. Nguyên văn: 皇越陳朝第六帝、章堯文哲太上皇帝，受天
眷命，奄有中夏，薄海内外，罔不臣服，蕞爾哀牢，猶梗王化。嵗在乙亥，秋，帝親帥六師巡于西
鄙，占城囯世子，真腊囯，暹囯及蠻酋道臣、葵禽[…]各奉方物，爭先迎見。冬，帝駐蹕于密州巨
屯之原，乃命諸將及蠻夷之兵入于其囯
Hạ cũng hệt như ở ngoài hoang dã. Nay đã làm
người, được sinh ra ở Trung quốc, lại có đủ sáu
căn, há chẳng quý lắm sao?”
(1)
- Đại Việt Lam sơn Dụ lăng bi (soạn năm
1504) đặt tại lăng vua Lê Hiến Tông (di tích Lam
Kinh) có đoạn viết: “Trung quốc vững mạnh,
ngoại di khiếp hãi.”
- Tờ sớ Mạc Đăng Dung tâu lên vua Lê vào
tháng 12 năm 1517 xin giết Lê Quảng Độ, đại ý nói:
“Tam cương ngũ thường là rường cột chống đỡ trời
đất, là trụ đá đặt yên sinh dân. Nước mà không
có cương thường thì tuy là Trung Hạ cũng có khác
nào di địch. Người mà không có cương thường thì
tuy mặc xiêm áo, cũng có khác nào cầm thú.”
(2)
- Bức thư chúa Trịnh Tráng gửi cho Toàn
quyền Đông Ấn Hà Lan tại Batavia (nay là Jakarta)
năm 1637, có đoạn viết: “Nay ta có ý mong quý
quan tiết chế của quý quốc Ô Lan
(tức Hà Lan - TQĐ
chú)
kết giao với ta. Trên danh nghĩa chân chính, hai nước đùm bọc
thương yêu, mãi đến muôn đời. Vậy cắt cử hoặc hai ba tàu, hoặc hai trăm
lính thiện xạ đến Trung quốc ta, lấy đó làm tin.”
(3)
v.v.
Phải công tâm nhìn nhận rằng, vua tôi nước Việt trong giai đoạn
phong kiến tự chủ đã xây dựng đế chế theo mô thức Trung Hoa, lấy trật
tự Hoa Di làm nền tảng. Mô thức này coi cõi đất hoàng đế ngự trị là trung
tâm thiên hạ, tức Trung quốc, Trung Hạ, Hoa Hạ. Hoàng đế thi hành ơn
đức, đồng thời bảo ban, dạy dỗ bốn cõi xung quanh, gọi là vương hóa,
hoàng hóa. Các vùng biên viễn, man di ngưỡng mộ ơn đức của thiên
triều phải thần phục và đến triều cống; những kẻ chống đối, ương ngạnh
1. (Việt) Thiền Tông khóa hư ngữ lục - Quyển thượng - Phổ khuyến Bồ Đề tâm. Nguyên văn: 今者不識，反
貴其物而賤其身，不知其身有難逢者三，何者為三？一者六道之中，惟人為貴[…]或入地獄、阿修
羅、餓鬼、畜生之道，不得爲人[…]二者既得爲人，或生蛮夷之處，浴則同川，臥則同僢，尊卑混
處，男女雜居，不被仁風，不調聖教[
…]三者既得生於中國，六根不具，四體非全，盲聾喑啞[…]
雖居華夏之中若處穷荒之外[…]今既為人得生中國，又以六根全具，豈為不貴乎！
2.
(Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 三綱五常，扶植天地之棟幹，奠安生民之柱石，國而無此則中夏而夷
狄，人而無此則衣裳而禽犢
3. (Nhật) Iwao Seiichi 岩生成一."Về bức thư An Nam gửi cho Hà Lan xin Hải quân Hà Lan giúp đỡ”. Dẫn
theo 東方学 Đông phương học. Kỳ 23. Tr.109-118. Nguyên văn: 茲我至意欲求烏蘭貴國節制貴官，有
欲結我。真正義名，兩國悖憐，永垂萬世。顧割或二三艚，或善射放二百人，到我中國，以為手信
“Trung quốc thịnh cường,
ngoại di chấn điệp” (Đại
Việt Lam sơn Dụ lăng bi
– Di tích Lam Kinh. Ảnh:
Trần Quang Đức).
Thân chinh Phục Lễ châu Đèo Cát Hãn bi văn.
Đình Nam Hương, Hà Nội.
