34
35
vương, đặt ra bá quan và nghi lễ
trong triều, đồng thời quy định lấy
màu sắc trang phục để phân biệt
phẩm trật của bá quan
(1)
, đánh
dấu sự áp dụng lần đầu tiên và
chính thức quy chế phục sắc của
nhà Đường vào cung đình nước
Việt. Bởi trang phục của bá quan
Trung Quốc đến thời Đường mới
bắt đầu được phân biệt dựa trên
màu sắc áo
(2)
. Sau khi xưng đế năm
968, năm 975, vua Đinh cũng định
ra áo mũ cho văn võ bá quan.
(3)
Những quy định cụ thể của trang phục cung đình thời Ngô - Đinh, hầu
như không thể truy khảo, song qua ghi chép của sứ thần nhà Tống là
Tống Cảo về cuộc sống của vua quan Đại Cồ Việt thời Tiền Lê “khi có
yến hội, người vào dự tiệc đều phải cởi đai, mũ”
(4)
, và mô tả của người
Nguyên về quan Đại Việt triều Trần “mặt trắng răng đen, thắt đai, đội
mũ, mặc áo Đường”
(5)
, có thể thấy lối trang phục đai - mũ kiểu Đường
nhiều khả năng được định hình từ thời Ngô vương và kéo dài đến thời
Trần. Ngoài ra, vào thời vua Lê Hoàn, qua những ghi chép ngắn gọn
của Tống Cảo, ta còn được biết trang phục của vua tôi Đại Cồ Việt thời
kỳ này có vẻ khá “sặc sỡ”. Tống Cảo mô tả: “(Binh lính) mặc những
chiếc áo tạp sắc… đều trổ lên trán ba chữ Thiên tử quân”, lại cho biết
“Lê Hoàn hay mặc áo có hoa văn và màu đỏ, mũ lấy trân châu trang
sức.”
(6)
Cuối thời Tiền Lê, năm 1006, vua Lê Long Đĩnh đổi quan chế,
Triều phục nhất nhất noi theo chế độ nhà Tống
(7)
. Triều phục
(trang
phục mặc trong các buổi lễ)
của nhà Tống có ba loại mũ Lương Quan với ba
kiểu: Tiến Hiền, Điêu Thiền, Giải Trãi, còn Công phục
(trang phục dùng
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 春王始稱王，立楊氏為后，置百官，制朝儀，定服色
2. Trung Quốc y quan phục sức đại từ điển. Tr.193.
3. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 定文武冠服
4. (Trung) Tống sử - Giao Chỉ truyện. Nguyên văn: 凡有宴會，預坐之人悉令解帶冠以帽子
5. (Trung) Đảo di chí lược. Nguyên văn: 面白而黑齒，帶冠，穿唐衣
6. (Trung) Tống sử - Giao Chỉ truyện. Nguyên văn: 廣率其民，混為軍旅，衣以雜色之衣[…]悉黥其
額曰天子軍[…]凡有宴會，預坐之人悉令解帶，冠以帽子。桓多衣花纈及紅色之衣，帽以真珠為飾
7. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 改文武臣僚僧道官制及朝服，一遵于宋
có lương tri và lương năng […] Hun đúc
thấm nhuần, dùng Hạ biến di, đấy cũng
là một đường lối thay đổi phong tục.”
(1)
Như vậy có thể thấy, tư tưởng
Đế vương và quan niệm Hoa di đã có
những ảnh hưởng mang tính quyết
định đến việc lựa chọn trang phục cung
đình Việt Nam. Sau khi văn hiến, phong
tục Trung Hoa đã thâm nhập và hòa
quyện với các yếu tố bản địa trở thành
một phần của văn hóa bản địa thì từ
việc sử dụng ngôn ngữ Hán trong quan
phương đến việc áp dụng lề lối, lễ nghi
cổ điển của Trung Quốc vào cuộc sống
cung đình, triều đình Việt Nam, Triều Tiên, Nhật Bản đều không còn
khái niệm “vay mượn” hay “bắt chước”. Đối với các quốc gia này, văn
minh Trung Hoa đã sớm trở thành một sản phẩm chung, một kho dữ
liệu mà họ có quyền sử dụng, và có quyền từ đó tạo cho mình một nền
văn hiến, điển chương không thua kém Trung Quốc
(2)
.
2. Lược sử trang phục cung đình Việt Nam
Trang phục quan phương của Việt Nam từ thời Đinh trở về trước
hiện khó có thể truy khảo. Chỉ biết khoảng từ năm 86 “Uất Lâm, Nhật
Nam, Liêu Đông, Lạc Lãng, thời Chu hoặc xõa tóc, hoặc búi tóc chuy
kế, nay đội mũ Bì Biền.”
(3)
Năm 808, An Nam đô hộ kinh lược sứ là
Trương Châu trong khi cai trị ở An Nam đã “đổi Bì Biền thành Đai-
Mũ”
(4)
theo lối trang phục của nhà Đường; thông tin này nằm trong
văn bia ca ngợi công tích của họ Trương, cho nên có thể lời người
soạn có phần khoa trương. Song vào năm 939, Ngô Quyền xưng
1. (Việt) Đại Nam thực lục - Chính biên - Đệ nhị kỷ - Q.163. Tr.11 (A.2772/ 32). Nguyên văn: 蠻地久隸版
章，蠻民亦吾赤字，必須開誘引掖，使之日染漢風[…]凡一切常需均要學習漢民，勤於生理。以至
言語則使之漸學習漢音。飲食衣服亦使之漸從漢俗。此外尚有應革其陋而簡便易行者亦隨宜開導。
諒他雖蠻貊亦有知能[…]薰陶浸染，用夏變夷，此亦移風易俗之一道也
2. Dẫn lời Lê Quý Đôn. (Việt) Toàn Việt thi lục - Lệ ngôn. Nguyên văn: 文明無遜中國 (Văn minh không kém
Trung Quốc); (Việt) Đại Việt thông sử- Tự. Nguyên văn: 文物章程之懿不遜中國 (Văn vật điển chương rất
đẹp, không kém Trung Quốc).
3. (Trung) Luận hằng - Q.19 - Khôi quốc. Nguyên văn : 郁林、日南、遼東、樂浪，周時被髮椎髻今戴
皮弁
4. (Trung) Liễu Hà Đông tập - Q.10. Nguyên văn: 易皮弁以冠帶
Long ỷ triều Nguyễn (Bảo tàng cổ vật
cung đình Huế).
Lễ phục Bì Biền thời Hán. (Tam lễ đồ
thời Tống).
