258
259
không như vậy. Hơn ba mươi năm, người ta
đều quen, quên cả tục cũ.”
(1)
Đại Việt sử ký tục biên chép: “Lại nhân
có người truyền đọc câu sấm rằng tám đời
quay về trung đô, chúa bèn đổi phong tục, đổi
y phục, hạ lệnh cho quan dân hai xứ Thuận
Quảng đều ăn mặc theo thể chế nhà Minh,
để cả nước cùng đổi mới. Duy niên hiệu vẫn
theo Cảnh Hưng, chưa đặt niên hiệu riêng.”
(2)
Trịnh Hoài Đức cho biết: “Năm Mậu
Ngọ, Thế Tông Hiếu Võ Hoàng Đế nguyên
niên, cải định sắc phục, quan phục của văn
võ bá quan tham chước các đời Hán Đường
đến chế độ Đại Minh và kiểu dáng của chế
độ mới
(chỉ nhà Thanh)
như trang phục của các
phẩm quan dựa theo hội điển ban hành ngày nay, văn chất đã đủ đầy.
Trang phục nhà cửa đồ dùng trong dân gian đại để như thể chế Đại
Minh, xóa hết thói tục hủ lậu của Bắc Hà, trở thành một nước áo mũ
văn hiến!”
(3)
Theo Bùi Dương Lịch, “Chúa Nguyễn nhiều đời được thừa hưởng
thái bình, đến đời Hiếu Vũ vương thời cường thịnh, dùng y phục Bắc
triều, lại học cả kiểu cách ca múa của Bắc triều nữa.”
(4)
Đại Nam thực lục chép: “Chúa cho rằng lời sấm có nói tám đời trở lại
trung đô, bèn đổi y phục, thay phong tục, cùng dân đổi mới; châm chước
chế độ các đời, định Triều phục văn võ, văn từ quản bộ đến chiêm hậu,
huấn đạo; võ từ chưởng dinh đến cai đội, mũ sức vàng bạc, áo dùng Mãng
bào hoặc gấm đoạn theo cấp bậc. Thế là văn vật một phen đổi mới.”
(5)
1. (Việt) Phủ biên tạp lục. Nguyên văn: 景興五年甲子，曉國公因乂安人傳言，讖云：八世還中都。
以自端國公至已適當八代，乃稱王，號取《三才圖繪》中冠服体製爲体式，令武自掌營至該隊，文
自管部至占候、訓導各依彩樣，衣皆用綵緞。貴者用蟒袍水波，其帽飾以金銀。又令二處男女改用
北國衣裳帶裙，以示変易。至使婦女皆窄袖短衣如男裝，則北國所無也。三十餘年，人皆慣習，忘
其本俗
2. (Việt) Đại Việt sử ký tục biên. Tr.201.
3. (Việt) Gia Định thành thông chí. Tr.369. Nguyên văn: 世宗孝武皇帝戊午元年，改定色服，其文武
官服，參酌漢唐歷代至大明製度及新制式樣，如今官製品服會典頒行者，文質兼備，其士庶服舍器
用，略如大明體制，盡除北河陋習,為衣冠文獻之邦矣
4. (Việt) Lê quý dật sử. Tr.27.
5. (Việt) Đại Nam thực lục. Tập I. Tr.153.
PHỤ KHảO
CảI CÁCH Y PHỤC ĐÀNG TRONG NĂM 1744 -
SỰ RA ĐỜI VÀ QUÁ TRÌNH PHỔ CẬP CỦA ÁO DÀI NĂM THÂN
Kể từ năm 1545, sau khi xin vào
trấn thủ vùng Thuận Hóa, Nguyễn
Hoàng cùng con cháu ông không ngừng
mở mang bờ cõi, phát triển Đàng Trong,
từng bước độc lập với chính quyền Đàng
Ngoài của chúa Trịnh. Đến đời thứ 8,
Hiểu Quốc công Nguyễn Phúc Khoát tự
xưng vương, thực thi các sắc lệnh thay
đổi triều nghi phẩm phục trong cung
đình và quần áo trong dân gian, nhằm
xóa bỏ “thói tục hủ lậu” của Đàng Ngoài,
biến Đàng Trong trở thành một nước có
văn hiến áo mũ rực rỡ. Sự kiện cải cách
trang phục thời Vũ vương là một cuộc
cải cách quan trọng, có ảnh hưởng sâu
rộng tới trang phục cũng như phong tục
của người Việt Đàng Trong cũng như
người Việt triều Nguyễn về sau.
Lê Quý Đôn cho biết: “Năm thứ 5 niên hiệu Cảnh Hưng (1744), Hiểu
Quốc công nhân lời sấm truyền của người Nghệ An rằng tám đời quay về
trung đô, liền nghĩ từ thời Đoan Quốc công đến mình đã vừa đúng tám
đời, bèn xưng vương, sai lấy thể chế áo mũ trong sách Tam tài đồ hội làm
mô thức, lệnh cho các quan võ từ chưởng dinh đến cai đội, quan văn từ
quản bộ đến chiêm hậu, huấn đạo đều tuân theo kiểu dáng màu sắc quy
định, áo đều dùng đoạn màu, người sang dùng Mãng bào có thêu hoa
văn sóng nước, mũ trang sức bằng vàng bạc. Lại lệnh cho trai gái hai
xứ
(Thuận Hóa, Quảng Nam)
đổi dùng quần áo Bắc quốc để tỏ sự thay đổi.
Đến phụ nữ đều mặc áo ngắn hẹp tay giống áo nam giới thì Bắc quốc
Kim ấn truyền quốc của nhà Nguyễn.
“Đại Việt quốc Nguyễn chúa vĩnh trấn
chi bảo” (Kim ngọc bảo tỷ).
Ghi chép về cải cách y phục thời
chúa Nguyễn Phúc Khoát trong
sách Gia Định thành thông chí
(Tr.369) của Trịnh Hoài Đức.
