270
271
đều mặc áo mũ Mãn Châu [...] Tụng
thần là Thượng thư bộ Lại Phan Huy Ích
và Thượng thư bộ Công Hạo Trạch hầu
Võ Huy Tấn hai người, dáng người thấp
bé, mặt mũi khô sạm, răng thưa mà đen.
Những người đi theo còn lại cũng đều nhỏ
thó. Coi vậy thì Quang Bình là người cao
lớn của nước ấy vậy [...] Vua nước ấy ngẫu
nhiên hỏi sứ thần nước ta rằng cách Nhật
Bản xa hay gần. Sứ thần đáp lại. Vua nước
ấy định nói tiếp thì bọn Phan Huy Ích liếc
mắt ngăn cấm, thật đáng sợ vậy [...] Bọn
Phan Huy Ích mặc áo mũ Mãn Châu cũng
rất biết xấu hổ. Bảo rằng về nước thì không
như vậy, ngày mười ba, yến lễ tại Thái Hòa điện, sẽ dùng nghi lễ cũ của
nước tôi vào triều tham. Đến ngày mười ba lại có vị Đại Tư Mã nằm ốm ở
sứ quán mới vào chầu, đứng trên Phan Huy Ích. Ba người bỗng chốc thay
đổi cách ăn mặc trước đây. Mũ Phốc đầu, đai vàng, áo bào hoặc đỏ hoặc
biếc, có hoa văn rồng, mãng; riêng hai lá phúc hậu sau áo quá cao, khi
khấu đầu thì nhô lên hai vai, tựa như hai chiếc sừng. Võng cân tết bằng
tơ, kết lưới quá thưa, lại không thắt chặt”
(1)
.
Kim Jeong Jong (Kim Chính Trung) mô tả: “Quan An Nam búi tóc
cao dùng Võng cân, bào phục vào chầu và đai sừng rất giống với nước ta,
vả lại còn đội mũ gọi là mũ Văn Công.”
(2)
Theo mô tả của sứ thần Triều Tiên Seo Hao Su (Từ Hạo Tu), thì vào
các buổi triều hạ, tế lễ, vua Quang Trung giả còn đội Thất Lương quan
kết hợp với Long bào màu đỏ; các quan tùy tòng đội Ngũ Lương quan kết
hợp với Mãng bào. Lương quan là loại mũ Triều phục
(kết hợp với áo màu
đỏ)
kiêm Tế phục
(kết hợp với áo màu đen hoặc xanh)
theo quy chế Tống Minh,
1. (Hàn) Loan dương lục - Q.1. Nguyên văn: 光平君臣俱著滿洲衣帽[…]其從臣吏部尚書潘輝益、工
部尚書灝澤侯武輝瑨二人，軀材短小，顏色焦枯，齒疏而黑。其餘從人亦皆瑣瑣。以此觀之，光平
其國之傑然者也[…]其君偶問本國使臣曰：日本國遠近。使臣答之。其君欲復言則輝益等瞅眼而禁
之。殊可駭也[…]滿洲衣帽渠頗有羞愧之心。自言歸國則不然，十三日太和殿宴禮，當以本國舊儀
入參。及至十三日，又有所謂大司馬者，臥病館裡始入參，班立在輝益之上。三人所著頓改前觀，
襆頭、金帶，其袍或紅或碧，有蟒龍文。但袍耳過高，叩頭時突出兩肩之上，儼然雙角。網巾以絲
結之，其網太疏，又不能緊裹
2. (Hàn) Yên hành lục tuyển tập - Thượng sách. Tr.573. Dẫn theo Sử học nguyệt san. Kỳ 10 - 2005. Nguyên
văn: 安南高髻網布，朝袍角帶，與我國恰似，且所著帽謂之文公冠
Phan Huy Ích mặc áo dài năm thân
gài khuy. (Chinh phụ ngâm bị khảo).
chúng tôi đã trình bày tại phần khảo về Triều phục của bá quan nhà Lý.
Lương quan phối với Long bào, Mãng bào là sự kết hợp độc đáo, có lẽ chỉ
xuất hiện ở triều đình Tây Sơn. Đây có thể chính là quy chế phẩm phục
mới theo ghi nhận của tờ Chiếu lên ngôi của vua Quang Trung “áo mũ
vào chầu nhất nhất tuân theo quy chế mới”.
Bên cạnh đó, các dạng
áo mũ của vua quan Tây Sơn
được đề cập trong ghi chép
của sứ thần Triều Tiên như
Phốc Đầu, Ô Sa, Văn Công,
Mãng bào, Long bào, Võng
cân v.v. đều là những dạng
phục sức được sử dụng trong
triều đình nhà Nguyễn. Điều
đó chứng tỏ, quy chế phẩm
phục của triều Tây Sơn được
đặt định trên cơ sở quy chế áo
mão triều chúa Nguyễn Phúc
Khoát, sau cải cách năm
1744. Ví như việc sử dụng
Võng cân, trong khi các quan
triều Lê Trung Hưng đều xõa
tóc, thì sau cải cách năm
1744, quan lại Đàng Trong
búi tóc, thắt Võng cân theo
quy chế của nhà Minh. Mũ
Văn Công thì tiếp tục được áp
dụng làm mũ Thường phục
của quan văn nhất, nhị, tam phẩm triều Nguyễn.
Ngoài ra, hình tượng
các quan Tây Sơn thể hiện trong Càn Long bát tuần vạn thọ khánh điển
đồ và Nguyễn Huệ khiển điệt Nguyễn Quang Hiển nhập cẩn tứ yến chi đồ
đều mặc Bổ phục, đội mũ Ô Sa, tương tự các quan Triều Tiên. Riêng vị
quan dẫn đầu sứ đoàn, Nguyễn Quang Hiển, mặc Bổ phục màu tía, đội
mũ Xung Thiên, trước trán mũ đính quả cầu đỏ. Theo quy chế triều Lê
Nguyễn, chỉ có vua chúa mới được đội mũ Xung Thiên. Như vậy có thể
cải cách triều phục của triều đình Tây Sơn còn bao gồm việc áp dụng mũ
Càn Long bát tuần vạn thọ khánh điển đồ. “An Nam
quốc vương Nguyễn Quang Bình […] đến Kinh cung
chúc vạn thọ, ở đây trông ngóng” (China: The Three
Emperors 1662 - 1795).
