274
PB
Trần Danh Án vốn căm ghét quân Tây Sơn đã mô tả Quang Trung đội
chiếc khăn Trương Giác chất cao trên đầu. Trương Giác là thủ lĩnh cuộc
khởi nghĩa Hoàng Cân thời Hán, còn gọi là giặc khăn vàng. Vậy nên
chúng tôi cho rằng loại khăn Quang Trung Nguyễn Huệ vấn trên đầu
đương thời là khăn màu vàng
(1)
, được quấn rối, “chất cao” trên đầu. Với
bản tính khoan hòa, gần gụi với dân chúng, Quang Trung Nguyễn Huệ
khi lên ngôi tại Thăng Long đã tôn trọng phong tục của nhân dân hai
miền Nam Bắc, cho phép “y phục dân gian Nam Hà, Bắc Hà đều được
theo phong tục của mỗi miền, chỉ có áo mũ vào chầu của bá quan thì
nhất nhất tuân theo chế độ mới.”
(2)
Tuy nhiên, cũng cần phải nói rằng,
trong cách nhìn khắt khe của không ít sĩ
phu nhà Lê đương thời, trang phục của
người Nam Hà nói chung, của quân Tây
Sơn nói riêng bị coi là loại trang phục
khác thường, thậm chí là sự phá bỏ
truyền thống áo mũ có tự ngàn đời của
Đại Việt. Năm 1786, quân Tây Sơn tiến
ra Bắc, danh sĩ nhà Lê là Bùi Dương Lịch
(1757-1828) sau khi vào thành Thăng
Long trông thấy quân Tây Sơn liền cảm
khái: “Trong ngoài thành khi nghe và
thấy quân Tây Sơn đều kinh hãi. Họ
nói năng, ăn mặc hoàn toàn dị lạ […]
Áo mũ ngàn xưa thành ra cát bụi.”
(3)
Ngô Thì Đạo (1732-1802) vốn một lòng
trung thành với nhà Lê, bất hợp tác với Tây Sơn, đã tự than rằng: “Sống
chẳng gặp thời, chết chẳng xong/ Như cục thịt thừa giữa đất trời thật
đáng giận/ Nhìn cảnh non sông từng gạt nước mắt [...] Trông áo mũ lại
xót xa Trường Lăng nhà Hán.”
(4)
1. (Việt) Tản Ông di cảo phụ tạp lục - Tây Sơn hành. A.2157. Nguyên văn: 衣裳熳爛語侏离[…]頂上高
堆張角巾
2. (Việt) Hàn các anh hoa - Tức vị chiếu. VHc.00893. Nguyên văn: 南河北河民間衣服并許從俗，惟朝
衣朝冠一遵新製
3. (Việt) Lê quý dật sử. Tr.70. Nguyên văn: 城外城中駭見聞，言殊服異一般新[…]千古衣冠成土子.
4. (Việt) Tuyển tập Ngô gia văn phái. Tập 1. Tr.500. Nguyên văn: 生不逢時死未能，乾坤疣贅最堪憎，
山河對景曾揮涕[…]衣冠重感漢長陵
Lính Đàng Trong (Một chuyến du hành
đến xứ Nam Hà).
