292
293
3. Thường phục
Hội điển cho biết mũ Thường triều của các
vị vua nhà nguyễn là Cửu Long Đường Cân, song
không đề cập quy chế cụ thể. Riêng mũ Triều
phục Thất Long Đường Cân của hoàng thái tử
được mô tả “trang sức bằng vàng và ngọc châu.”
Sau khi khảo sát một số ảnh chân dung các vị
vua triều nguyễn, chúng tôi phát hiện thấy
ngoài mũ Cửu Long Thông Thiên, các vua nhà
nguyễn còn đội một loại mũ có phần gáy nhô
cao, chỏm khum tròn chùm về phía trước, choãi
sang hai bên thành hình chữ Bát 八. Chúng tôi
cho rằng, loại mũ xuất hiện trong các ảnh chân
dung vua Tự Đức, Đồng Khánh, Thành Thái là
mũ Cửu Long Đường Cân, loại mũ xuất hiện trong ảnh chân dung Thái
tử Bảo Đại và Thái tử Bảo Long là mũ Thất Long Đường Cân. ngoài ra,
theo tờ châu bản số 163 – 165 Khải Định quyển số 1, có thể thấy mũ Cửu
Long Đường Cân còn được gọi tắt là Đường Cân. Tờ châu phê này cho
biết: “Chiểu theo lệ của quốc
triều hằng năm gặp các tết
Đoan Dương, Đông chí thì đặt
nghi lễ Thường triều tại điện
Cần Chánh, xin hoàng thượng
đội Đường Cân, mặc Long bào,
cầm ngọc khuê.”
(1)
Kết hợp với Đường Cân là
Long bào, song cần lưu ý rằng
Long bào Thường triều có bố
cục hoa văn trang trí khác với
Long bào Đại triều. Quy chế cụ thể được Hội điển mô tả: “Áo bào làm
bằng sa mát bóng thuần chỉ, màu vàng chính sắc, bên trong lót cùng
màu, thêu rồng ổ lớn và các hình cổ đồ, bát bảo, sóng nước; mắt rồng
đều khảm hạt hổ phách màu huyền, còn lại đều xâu chuỗi các hạt châu
1. Nguyên văn: 炤國朝遞年恭遇端陽、冬至諸令節例有設常朝儀于勤政殿，奉皇上御唐巾、龍袍，
執玉圭
Hộ tất làm bằng tơ Bát ti bóng màu vàng
chính sắc, thêu hình rồng mây, sóng nước, tất
cả đều dùng kim tuyến theo kiểu hồi văn, viền
gấm hạng nhất thuần vàng màu bảo lam, bên
trong lót trừu đỏ bóng. Hia có thân hia làm
bằng tơ Bát ti màu thâm, thêu các hình rồng
mây, sóng nước, hoa bằng kim tuyến, bên trong
lót tơ Bát ti màu đỏ
(1)
.
Qua mô tả của Hội điển, kết hợp với tư liệu
ảnh triều nguyễn, có thể thấy Long bào của các
vị vua triều nguyễn kế thừa kiểu dáng trang trí
Long bào thời Lê Trung hưng. Đặc trưng của
lối bào phục này là hoa văn Long vân đại hội
và hai cánh áo phú hậu ở lưng áo. Sự biến cách
lớn nhất của Long bào, Mãng bào triều nguyễn
nằm ở hoa văn trang trí rồng, mây, sóng nước,
cổ đồ, bát bảo, san hô, hỏa lựu và lan can,
mang lại cảm giác cầu kỳ và ngợp mắt.
ngoài ra, từ thời Lê - Trịnh trở về trước,
áo giao lĩnh là dạng áo phổ biến, sử dụng trong
cung đình và dân gian, cho nên một bộ Bào
phục thông thường bao gồm áo Trung Đơn cổ
giao lĩnh mặc lót bên trong, áo đoàn lĩnh cổ
tròn mặc ra bên ngoài. Vào thời nguyễn, triều
đình đã phế bỏ kiểu áo giao lĩnh sử dụng trong
ngày thường, thay vào đó là loại áo dài năm
thân cổ đứng cài khuy. Cổ áo bào của vua quan
nhà nguyễn lúc này được đính thêm một lớp lót bằng lụa trắng dôi ra
phía ngoài, đại để mô phỏng cổ áo giao lĩnh trước đây.
1. (Việt) Hội điển - Q.78. Tr.2-3. Nguyên văn: 黃袍製用正黃色紗緞，繡大小龍雲、水波竝福壽四字
樣。裏四友辰花密紗或四友花赤紬。兩翼寶藍光素八絲緞，前後面萬壽字各二，龍形各三。兩袖兩
翼龍形各一竝珊瑚、火榴均串結以細小珠玉粒。領子雪白光素八絲緞，垂旒二竝繡龍雲。裳製用花
赤純綫光素涼紗，織圓龍、水波、古圖、八寳樣，下繼迴文、連藤、花赤欄杆錦緞。裏赤色帛，緣
藍純金蓮花一項錦。繼衣生絹。帶用金正黃光素八絲緞，間縫赤羽絲，釘犀角長方盾樣該十八片，
外包黃金嵌珍珠九十二粒。襪身寶藍光素八絲，中間雪白光素八絲，下雪白洋布鑲純金蓮花一項錦
間金綫欄杆。上結護膝正黃光素八絲繡龍雲、水波竝金綫迴文，緣寶藍純金一項錦。裏赤素紬。靴
身烏八絲繡金綫龍雲、水波、花樣。裏赤八絲
Đầu thắt Võng Cân, chân
“buộc hộ tất”. (Kỹ thuật của
người An Nam).
Mũ Cửu Long Đường Cân thể
hiện trên tranh chân dung vua
Tự Đức và vua Thành Thái.
Vua Thành Thái, Đồng Khánh mặc Thường phục.
