306
307
2. Triều phục
Theo quy chế Triều phục năm 1500 thời vua Lê hiến Tông, bá quan
nhất loạt đội mũ Phốc Đầu kết hợp với Bổ phục. Vào thời nguyễn, mũ
Phốc Đầu vẫn được áp dụng làm mũ Triều phục cho văn võ bá quan,
song được phân làm ba loại: mũ Phốc Đầu dáng tròn dành cho quan văn,
mũ Phốc Đầu dáng vuông dành cho quan võ và mũ Phốc Đầu đính thêm
2 sừng bạc gọi là mũ giải Trãi áp dụng cho Pháp quan (các quan thực thi
pháp luật và ngự sử). Mũ Triều phục của hoàng thân, thân vương nhà
nguyễn chủ yếu có ba loại: mũ Bình Đính, mũ Kim Quan và mũ Phốc
Đầu vuông.
ngoài ra, vào thời nguyễn, quy chế Bổ tử Triều phục thời Lê Trung
hưng được thay đổi, quay trở lại làm Thường phục như quy chế triều Lê
sơ và triều Minh. Song đối với các chức quan lục phẩm, thất phẩm, áo
bào Triều phục vẫn sử dụng Bổ phục kết hợp với mũ Phốc Đầu. Riêng
áo bào Triều phục của các quan từ nhất phẩm đến ngũ phẩm lần lượt
được phân biệt là các loại Mãng bào
(còn gọi là áo bào Tứ linh, thêu hình long, lân,
quy, phượng)
, giao bào
(áo bào giao long)
và hoa bào
(áo bào hoa)
.
a. Thất Long Đường Cân 七龍唐巾
năm 1811, Triều phục
của hoàng thái tử được quy
định, “mũ dùng Thất Long
Đường Cân sức vàng và
ngọc châu. Áo bào rồng ổ
màu đỏ sẫm. Thường thêu
rồng 5 móng. Đai sức vàng
trổ rồng.”
(1)
Loại mũ Triều
phục Thất Long Đường Cân
của hoàng thái tử có kiểu
dáng tương tự mũ Thường
triều Cửu Long Đường Cân
của hoàng đế, song số lượng
trang sức trên mũ có sự gia
giảm. Bức ảnh vua Bảo Đại
1. (Việt) Hội điển - Q.78. Tr.17. Nguyên văn: 皇太子大朝品服冠用唐巾七龍金珠飾。袍用盤龍袍大赤
色。裳繡五爪龍。帶金飾雕龍
1.2. Lễ phục Tịch điền
Tịch điền là một trong những
buổi lễ quan trọng của các nước nông
nghiệp. Ít nhất từ năm 987, vua Lê
Đại hành đã “lần đầu cày ruộng Tịch
điền”. Tuy nhiên, do sự khuất lấp của
sử liệu, chúng ta hiện không thể biết
được loại trang phục sử dụng vào dịp
lễ Tịch điền của vua quan các triều đại
Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, hồ, hậu Lê.
Song chúng tôi ngờ rằng, Lễ phục Tịch
điền của các triều đại trước đây có lẽ
không nằm ngoài các bộ Triều phục và
Thường phục, có chăng xuất hiện một
vài biến cách nhỏ tương tự như quy
chế của triều nguyễn.
Đối với quy chế Lễ phục Tịch điền của vua quan triều nguyễn, Hội
điển ghi nhận, Lễ phục của hoàng đế là mũ Cửu Long Đường Cân kết
hợp với Long bào hẹp tay màu vàng. năm 1827, Lễ phục Tịch điền của
các quan văn võ chấp sự được quy định là “áo Thái bào hẹp tay màu
lam. Quan võ đội mũ Hổ Đầu, quan văn đội mũ Văn Công, mũ Xuân
Thu. Bát, cửu phẩm đội Anh Cân, áo Thái y hẹp tay. Đai lưng lụa màu
lam”
(1)
; năm 1849, Lễ phục Tịch điền của hoàng tử và các vương công
được quy định là “mũ Kim Quan, áo Thái bào hẹp tay màu đỏ.”
(2)
Trong
đó, mũ Cửu Long Đường Cân, mũ hổ Đầu, Văn Công, Xuân Thu, Anh
Cân là mũ Thường phục của vua và văn võ bá quan; mũ Kim Quan là
mũ Triều phục của hoàng tử và thân vương. Có điều, khác với quy chế
Thường phục Bổ tử, Lễ phục Tịch điền của vua quan nhà nguyễn là sự
kết hợp giữa mũ Thường phục và các loại áo Thái bào, Thái y hẹp tay, tức
loại áo được thêu hoa văn sặc sỡ, tương tự như áo bào Triều phục.
Quy chế cụ thể của các loại mũ hổ Đầu, Văn Công, Xuân Thu, Anh
Cân, Kim Quan chúng tôi sẽ tiếp tục trình bày ở phần sau.
1. (Việt) Hội điển - Q.78. Tr.48. Nguyên văn: 明命八年議準文武官充耤田從耕執事藍色狹袖彩袍。武官
虎頭帽，文文公、春秋帽。八九品英巾狹袖彩衣，藍帛腰帶
2. (Việt) Hội điển - Q.78. Tr.19. Nguyên văn: 耤田從耕皇子諸公品服，冠用金冠，袍用赤色狹袖彩袍
Thường phục và Triều phục của các quan
triều Nguyễn. (BAVH).
Vua Bảo Đại khi còn là Hoàng thái tử và Hoàng thái tử
Bảo Long mặc Triều phục.
