72
73
Thái bảo, cho phép đội mũ Củng Thần
(1)
. Chứng tỏ ngay từ thời Lý, bá
quan đã có hai loại Lễ phục là Cổn Miện và Củng Thần tương tự như thời
Trần. Có điều, quy chế Cổn Miện, Củng Thần ở thời Lý và thời Trần có
đồng nhất hay không, chúng tôi chưa thể khẳng định được. Nội dung cụ
thể của quy chế Cổn Miện và Củng Thần dành cho bá quan chúng tôi sẽ
tiếp tục trình bày tại phần khảo về Lễ phục của bá quan triều Trần.
2. Triều phục
Triều phục của bá quan nhà Lý kế thừa quy chế Triều phục được
đặt định từ năm 1006 của nhà Tiền Lê, mà xa hơn là quy chế Triều phục
của nhà Tống. Phan Huy Chú khảo Tống chí cho biết, Triều phục nhà
Tống có ba thứ mũ: mũ Tiến Hiền, mũ Điêu Thiền và mũ giải Trãi. Cả
ba loại mũ này trên thực tế đều là mũ Tiến Hiền, do đính thêm đuôi con
điêu thử hoặc sừng con giải trãi mà có tên gọi khác nhau
(2)
. Khảo văn
hiến Trung Quốc có thể thấy, mũ Tiến Hiền thời Tống và thời Minh có
kiểu dáng tương tự, song hoàn toàn khu biệt với kiểu mũ Tiến Hiền thời
Hán. Nhà Tiền Lê du nhập chế độ Triều
phục của nhà Tống, nhà Lý lại tiếp tục kế
thừa, do đó quy chế mũ Tiến Hiền của
Đại Việt hẳn có những nét tương đồng về
cơ bản so với kiểu dáng mũ của nhà Tống
- Minh và Triều Tiên.
a. Lương Quan 梁冠
Mũ Tiến Hiền 進賢冠 thường được
gọi là Lương Quan
(3)
, hoặc Kim Quan bởi
có các viền lương bằng vàng trang sức
chạy dọc trên thân mũ. Số viền lương
được dùng để phân biệt phẩm cấp của bá
quan. Từ thời Đông Hán tới thời Đường,
chủ yếu có từ 3 lương xuống đến 1 lương.
Như thời Đường quy định các quan từ
tam phẩm trở lên đội mũ 3 lương, ngũ
phẩm trở lên đội mũ 2 lương, cửu phẩm
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 春二月，拜譚以蒙爲太保，戴拱辰冠.
2. (Việt) Loại chí - Lễ nghi chí - Bá quan chương phục chi chế. Nguyên văn: 按宋志朝服之冠有三：一曰
進賢冠、二曰貂蟬冠、三曰獬豸冠
皆進賢冠也，加以貂蟬、獬豸角，因異其名耳
3. Trung Quốc y quan phục sức đại từ điển. Tr.49.
trở lên đội mũ 1 lương. Đến thời Tống, mũ Triều phục của đại thần tăng
số lương thành 5 lương. Mũ Tiến Hiền 5 lương tức Ngũ Lương Quan là
loại mũ bồi tế ở từ đường hoặc trong dịp triều hội của các quan nhất,
nhị phẩm. Đối với thân vương, khanh tướng và bậc tam công liệt vào đệ
nhất đẳng, Khu mật sứ, thái tử, thái bảo liệt vào đệ nhị đẳng đều được
đội Thất Lương Quan tức mũ Tiến Hiền 7 lương
(1)
. Nhà Lý áp dụng chế
độ Triều phục của nhà Tống sơ, cho nên sự xuất hiện của loại mũ 7 lương
dành cho Khu mật sứ ghi nhận trong Toàn thư là điều có thể lý giải. Toàn
thư cho biết: “Năm 1129, vua Lý Thần Tông cho Lý Tử Khắc làm Khu mật
sứ, liệt vào trật minh tự, được đội mũ Thất Lương Quan.”
(2)
Mũ Lương quan thời Minh (Khổng Phủ); Mũ Lễ quan (Rekan) của Nhật
Bản thời Nara mô phỏng hình dạng Lương quan của nhà Đường (kariginu.
jp); Lương quan của Hàn Quốc thời Triều Tiên (emuseum.go.kr).
Tống sử chép rằng: “Chế độ thời kỳ đầu nhà Tống, mũ Tiến Hiền
Ngũ Lương Quan, trán mũ trang sức hình hoa bằng vàng bạc, gài trâm
bằng sừng tê hoặc đồi mồi […] Nhất, nhị phẩm đội khi tế lễ, triều hội,
trung thư môn hạ chụp thêm Lung cân, gài đuôi điêu thử […] Ngự sử
đại phu, trung thừa gài sừng giải trãi.”
(3)
Trong đó, Lung cân được làm
bằng mây, bên ngoài quết sơn, hình dạng vuông vắn, hai bên trái phải
dùng loại mây mỏng mịn, tết thành hai tấm trang sức như hai cánh ve.
Trước thời Nguyên Phong, người ta dùng đồi mồi chế thành hình dạng
1.
(Trung) Tống sử - Dư phục chí - Dư phục tứ - Chư thần phục thượng. Nguyên văn: 貂蟬籠巾七梁冠，天
下樂暈錦綬，為第一等。蟬，舊以玳瑁為蝴蝶，今請改為黃金附蟬，宰相、親王、使相、三師、三
公服之。七梁冠，雜花暈錦綬，為第二等，樞密使、知樞密院至太子太保服之
2. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 遷子克樞密使，列明字秩，冠七梁冠. Trong bản dịch của Toàn thư và
Loại chí, “Lương” được dịch là cầu, Thất Lương Quan được dịch thành mũ bảy cầu.
3. (Trung) Tống sử - Dư phục chí - Dư phục tứ - Chư thần phục thượng. Nguyên văn: 宋初之制，進賢五
梁冠凃金銀花額，犀、玳瑁簪導[…]一品、二品侍祠朝會則服之。中書門下則冠加籠巾貂蟬[…]禦
史大夫、中丞則冠有獬豸角
Chân dung Phạm Trọng Yêm đội mũ
Điêu Thiền, trên trán mũ đính hình
con ve (thiền), phía sau cài đuôi con
điêu thử, bên ngoài chụp Lung cân.
(Bảo tàng Nam Kinh Trung Quốc).
