80
81
từ “Tứ Phỉ Ngư đại”, “Tử Kim Ngư đại” xuất hiện sớm nhất trên văn khắc
Chuông xã Thanh Mai với niên đại năm 798 (thời thuộc Đường), và muộn
nhất là trên văn bia chùa Vĩnh Báo khắc năm 1391 (cuối thời Trần).
BẢNg THỐNg KÊ Ngư ĐẠI
Theo Văn khắc Hán Nôm
Năm
Tên bia
Họ tên
Chức tước
Được ban
798
Chuông
xã Thanh
Mai
Đỗ Bị
Phán quan thú Văn châu
Âm Bình phủ biệt tướng
Phỉ - Ngư đại
Quách Lập
Kinh châu Tứ môn phủ
Chiết xung
Phỉ - Ngư đại
Cao Thái
Bình
Nha tiền tử tướng, thú
Hạ châu Hạ tập
phủ biệt tướng
Phỉ - Ngư đại
Hoàng
Như Đao
Ngạn châu biệt tướng,
Thượng trụ quốc
Tử - Kim Ngư đại
Lã Hoài
Trung
Quý châu biệt tướng,
Thượng trụ quốc
Tử - Kim Ngư đại
Đỗ Anh
Quận châu du dịch sứ,
Thượng trụ quốc
Tử - Kim Ngư đại
Đỗ Hoài
Bích
Quận châu thứ sử, Sung
bản châu du sứ,
Thượng trụ quốc
Tử - Kim Ngư đại
Đỗ Quảng
Du
Tây Bình châu thứ sử,
Thượng trụ quốc
Tử - Kim Ngư đại
1107
Bia chùa
Bảo Ninh
Sùng
Phúc
Lý Thừa Ân
Triều liệt đại phu, Đông
thượng cáp môn sứ,
Thượng thư viên
ngoại lang
Tử - Kim Ngư đại
1118
Bia chùa
Sùng
Nghiêm
Diên
Thánh
Chu
Nguyên
Hạo
Phụng nghi lang, thủ
Thái thường thừa, kiêm
Quản ngự phủ tài hóa,
Kiêu kỵ úy
Phỉ - Ngư đại
1121
Bia tháp
Sùng
Thiện
Diên
Linh
Lý Bảo
Cung
Hữu thị lang, Thượng
thư, Công bộ viên ngoại
lang, Đồng tri Thẩm
hình Viện sự, Thượng
khinh xa Đô úy
Tử - Kim Ngư đại
1185
~1214
Bia chùa
Chúc
Thánh
Báo Ân
Đỗ Thế
Diên
Triều nghị đại phu
Tử - Kim Ngư đại
1314
~1324
Chuông
Quán
Thông
Thánh
ở Bạch
Hạc
Trần Nhật
Duật
Nội kiểm hiệu Thái úy
Bình chương sự Thanh
Hóa phủ lộ đô nguyên
soái, Thượng trụ quốc,
Khai quốc vương
Tử - Kim Ngư đại
1367
Bia tháp
Hiển
Diệu
Trần
Nguyên
Trác
Thượng trụ quốc, Khai
quốc Cung Tĩnh
đại vương
Tử - Kim Ngư đại
1382
Bia chùa
Từ Ân
Hồ Tông
Thốc
Vinh lộc đại phu, Thủ
trung thư lệnh kiêm Hàn
lâm học sĩ phụng chỉ,
Tri thẩm hình viện sự,
Thượng hộ quân
Tử - Kim Ngư đại
1391
Bia chùa
Vĩnh Báo
Trần
[?]
Củng
(khuyết tên
đệm)
Thái trung đại phu, Hàn
lâm học sĩ, Thái Nguyên
lộ An phủ sứ kiêm
Chuyển vận sứ
Tử - Kim Ngư đại
Tuy nhiên, trong khi Phan Huy Chú
(1782 - 1840)
nói rằng không biết
đến thời nào không dùng quy chế Ngư đại, thì Lê Quý Đôn
(1726 - 1784)
tiếp tục ghi nhận sự tồn tại của Kim Ngư đại vào thời Lê sơ qua Đại Việt
thông sử, theo đó, Kim Ngư đại vẫn được vua Lê Lợi ban thưởng cho các
công thần khoảng từ năm 1426 đến năm 1460. Chính Nguyễn Trãi cũng
là bậc khai quốc công thần được ban Kim Ngư đại và áo bào tía
(1)
.
Tại Trung Quốc, Ngư đại được đặt định vào thời Đường và bị phế bỏ
vào thời Minh
(2)
. Tại Việt Nam, một số tư liệu văn tự cho thấy Ngư đại xuất
hiện từ rất sớm, có thể sớm hơn niên đại 798 của Chuông xã Thanh Mai,
và được duy trì đến khoảng những năm 1460 mới bị phế bỏ. Đối với hình
dạng Ngư đại của Việt Nam, chúng ta chỉ biết một thông tin duy nhất do
Chu Khứ Phi cung cấp, đó là trong đoàn sứ giả Đại Việt sang Tống, “các
1. Tên phẩm tước đầy đủ của Nguyễn Trãi là Tuyên phụng đại phu Nhập nội Hành khiển Môn hạ Hữu gián
nghị đại phu đồng Trung thư lệnh sự Tứ Tử Kim Ngư đại Thượng hộ quốc Quan phục hầu tứ tính Lê Trãi.
(Việt) Ức Trai di tập - Q.3. Tr.36. Nguyên văn
:
宣奉大夫入内行遣門下右諫議大夫同中書令事賜紫金魚
袋上護國官服侯賜姓黎廌
2. (Hàn) Nghiên Kinh Trai toàn tập - Q.47 - Phục sức khảo. Nguyên văn: 宋又以金銀餙爲魚形。公服則
繫于帶而垂之後。以爲榮觀之美。至皇明時去之
“Nhà Tống lại dùng vàng bạc sức thành hình con cá.
Trong bộ Công phục thì đeo ở đai, rủ xuống phía sau, để cho mỹ quan, vinh hiển. Đến thời Minh thì phế bỏ”
