96
97
PHỤ LỤC 1
MộT SỐ gHI CHÉP LIÊN QUAN TỚI TRANg PHỤC CHIÊM THàNH
TỪ THế KỶ VI ĐếN THế KỶ XV
Nam Tề thư (thế kỷ VI): Vua đội mũ Thiên quan như mũ Phật, mình
khoác dải anh lạc thơm
(Tấn thư chép không có chữ ‘thơm’. Anh lạc là chuỗi dây
tết bằng các loại châu ngọc đeo ở cổ, vốn là trang sức đeo trên tượng Phật. Tiếng Pali:
Keyūra)
… Phụ nữ khi cưới mặc áo già lam
(áo nhà chùa?)
khổ ngang may
khép lại như thành giếng, đầu đội hoa bảo
(Tấn thư chép là bảo hoa) [
…] Khi
cư tang thì cắt tóc, coi đó là đạo hiếu
(1)
.
Tùy thư (thế kỷ VII): Vua đội mũ hoa
vàng, hình dạng như mũ Chương Phủ, mặc
áo may bằng vải Triêu hà
(ráng mây sớm, có lẽ
chỉ hoa văn?)
, khoác dải anh lạc đính các loạt
ngọc châu, chân đi dép da, cũng có khi lại
mặc áo gấm… Người nước ấy mắt sâu mũi
cao, tóc quăn da đen, tục đều đi đất, dùng
khổ vải quấn người, mùa đông mặc áo kép.
Phụ nữ búi tóc chuy kế […] (Khi có tang)
đàn ông đàn bà đều cắt tóc, theo đám ma
đến bến nước, đau buồn tột bực rồi thôi,
khi trở về thì không khóc nữa
(2)
.
Nam sử (thế kỷ VII): Đàn ông đàn bà
đều dùng khổ vải Cổ Bối
(cũng gọi là Cát Bối.
Lê Quý Đôn dẫn sách Độn trai nhàn lãm cho biết:
“Từ Mân Lĩnh trở về phía Nam có nhiều cây gạo.
Người bản thổ đua nhau trồng bông, có đến mấy
nghìn gốc, hoa của nó dùng làm vải, gọi là vải Cát Bối. Lại như các nước Lâm Ấp có cây
1. (Trung) Nam Tề thư - Q.58 - Liệt truyện Đệ tam thập cửu - Man - Đông Nam di - Nam di - Lâm Ấp quốc.
Nguyên văn: 王服天冠如佛冠，身被香纓絡[…]女嫁者，迦藍衣橫幅合縫如井闌，首戴花寶[…]居
喪剪髮，謂之孝
2. (Trung) Tùy thư - Q.82 - Liệt truyện Đệ tứ thập thất - Nam man - Lâm Ấp. Nguyên văn : 王戴金花冠，
形如章甫，衣朝霞布，珠璣瓔珞，足躡革履，時復錦袍[…]其人深目高鼻，髮拳色黑。俗皆徒跣，
以幅布纏身。冬月衣袍。婦人椎髻[…]男女皆截髮，隨喪至水次，盡哀而止，歸則不哭
Cát Bối, hoa cây ấy khi đâm bông như lông ngỗng, rút sợi ra dệt làm vải thì không khác
vải gai”
(1)
. Tiếng Pali: kappāsa. Tiếng Kh’mer: Kupah)
quấn ngang từ eo trở xuống,
gọi là Can Mạn, cũng gọi là Đô Mạn; xỏ lỗ tai đeo khuyên nhỏ. Người sang
đi dày da, kẻ hèn đi đất. Từ Lâm Ấp, Phù Nam tới các nước phía Nam đều
như vậy. Vua nước ấy mặc pháp phục, đeo thêm dải anh lạc, trang sức
như tượng Phật […] Quả phụ ở một mình thì xõa tóc đến già
(2)
.
Cựu Đường thư (thế kỷ X): Vua mặc áo Điệp trắng
(điệp: vải len mịn; Lê
Quý Đôn dẫn sách Thông giám cho biết “người man ở Nhật Nam dệt bông làm vải, trên
có chữ nhỏ xen lẫn cỏ hoa, rất khéo léo, gọi là vải Điệp trắng”
(3)
)
, Cổ Bối, quấn chéo
vai, vòng quanh eo, bên trên đeo thêm hạt trân châu, khóa vàng, làm
thành dải anh lạc, tóc quăn, đầu đội (mũ) hoa. Phu nhân mặc áo làm
bằng vải Triêu hà, váy ngắn làm bằng vải Cổ Bối, đầu đội (mũ) hoa vàng,
mình đeo dải anh lạc kết ngọc châu, khóa vàng. Thị vệ của nhà vua có
năm ngàn tên lính, thạo dùng nỏ và kích, dùng mây làm giáp, lấy tre làm
cung, cưỡi voi chiến đấu […] Cha mẹ mất, con cạo tóc mà khóc
(4)
.
Đại Việt sử lược: (Năm 1069) Vua
(chỉ vua Lý Thánh Tông)
từ Chiêm
Thành về […] ngài ngự trên xe báu, quần thần đều cưỡi ngựa dẫn đường.
Vua Chiêm Thành Đệ Củ
(tức Chế Củ, Rudravarman III)
đội mũ Ma Cốt
(ma: vải
gai; cốt: xương; Ma Cốt có lẽ là phiên âm tên gọi của người Chăm)
, mặc áo may bằng
vải Điệp trắng, dùng lụa thắt lưng. Vua lệnh cho năm người thuộc Hưng
Võ đô dẫn đi, lại trói bọn đảng thuộc đưa đi cùng.
(5)
Chư Phiên chí: Vua Chăm […] đội mũ vàng, mình đeo anh lạc […]
Người Chăm ưa sạch sẽ, một ngày tắm bốn năm lần, lấy long não, xạ
hương bôi lên cơ thể, lại đốt các loại hương xông áo.
(6)
1. (Việt) Vân đài loại ngữ - Q.5 - Phẩm vật cửu. Tr.19. Nguyên văn: 遯齋閑覽云閔嶺以南多木棉，土人
竟植之。有至千株，其花為布，号葛貝巾。又林邑等國出吉貝木，其花成時如鵝毛，抽其緒紡以爲
布，与紵不異
2. (Trung) Nam sử - Q.78 - Liệt truyện Đệ lục thập bát - Di mạch thượng - Lâm Ấp quốc. Nguyên văn : 男女
皆以橫幅古貝繞腰以下，謂之干漫，亦曰都漫。穿耳貫小環。貴者著革屣，賤者跣行。自林邑、扶
南以南諸國皆然也。其王者著法服，加瓔珞，如佛像之飾[…]其寡婦孤居，散髮至老
3. (Việt) Vân đài loại ngữ - Q.5 - Phẩm vật cửu. Tr.19. Nguyên văn : 日南蠻織為巾出細字雜花卉，尤工
巧，即白曡巾
4. (Trung) Cựu Đường thư - Q.197 - Liệt truyện Đệ 147 - Tây Nam man - Lâm Ấp. Nguyên văn: 其王所
居城，立木為栅。王著白氎古貝，斜絡膊，繞腰，上加眞珠金鎖，以為瓔珞，卷髮而戴花。夫人服
朝霞古貝以為短裙，首戴金花，身飾以金鎖眞珠瓔珞。王之侍衞，有兵五千人，能用弩及䂎以藤為
甲，以竹為弓，乘象而戰[…]父母死，子則剔髮而哭
5. (Việt) Đại Việt sử lược. Nguyên văn: 上御寳車，羣臣皆騎馬導引，占城王第矩戴麻骨冠，著白氎
衣，以絹繫腰，令興武都五人牽之，繫其黨屬以從
6. (Trung) Chư phiên chí - Chiêm Thành quốc. Nguyên văn: 王出入乘象[…]頭戴金帽，身披瓔珞[…]國
人好潔，日三五浴，以腦麝合香塗體，又以諸香和焚薰衣
Thần Siva, tượng Chăm, cổ đeo anh
lạc, quần ngắn lộ vế đùi. (BTLSVN)
