126
127
Toàn hoa được mô tả “có hai kim hoàn đính ở
hai bên”
(1)
. Mũ Thường triều của nội quan trước
năm 1287 được Lê Tắc ghi nhận: “Loại mũ thượng
phẩm đội khi Thường triều dùng vải nhung màu
tía pha biếc làm thành sáu tua, đính vào đai
ngang ở sau mũ, tỏ ý cao quý vậy; trung phẩm
dùng tua tía; hạ phẩm dùng tua đen; hoàn làm
bằng vàng thượng phẩm và đồi mồi là khác biệt.”
hai ghi chép trên cùng đề cập đến một loại trang
sức hình vòng khuyên được đính ở hai bên mũ.
Loại khuyên này vốn có tên là Cân hoàn. Việc
dùng Cân hoàn đính mũ thịnh hành vào thời
Tống, từ thời Tống trở về trước không có kiểu
trang sức này. Cân hoàn của nhà Tống chủ yếu
được làm từ vàng, bạc, ngọc và sắt nạm sợi bạc
(2)
.
Cân hoàn của nhà Trần được miêu tả là làm bằng
vàng thượng đẳng và đồi mồi là khác biệt so với
Trung Quốc.
Đối với kiểu dáng mũ Toàn hoa của Tụng
quan thời Trần, chúng ta không biết gì hơn ngoài
mô tả của Toàn thư về loại trang sức Cân hoàn
đính hai bên mũ. Lê Tắc miêu tả mũ Thường triều của nội quan, cũng
chỉ đề cập đến Cân hoàn và dải nhung sáu tua. Qua bức tranh Trúc Lâm
đại sĩ xuất sơn đồ có niên đại tương đương với thời Trần, có thể thấy các
quan tùy tòng, thị vệ và thái giám đi nghênh đón Phật hoàng Trần nhân
Tông hầu hết đội chung một dạng mũ. Dạng mũ này có trán mũ tựa một
nửa hình lục lăng, hai cánh mũ vuông ngắn, có cánh cuộn tròn về phía
sau, có cánh cuộn về phía trước, có cánh duỗi thẳng, hai bên thái dương
đa số đính Cân hoàn. Bên cạnh đó, một bộ phận thị vệ còn đội một loại
mũ (khăn) mà ở giữa hai cánh mũ nằm ngang còn được đính một phụ
kiện có sáu khía, khớp với mô tả của An Nam chí lược. Cần lưu ý rằng,
mũ Thường phục Toàn hoa được áp dụng cho toàn bộ ngạch Tụng quan
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 從官戴青攢花巾，如舊制[…]青攢花巾有两金環貼在两邊
2. Dương Chi Thủy, Hồ Đan. Khảo về đồ vàng bạc thời Tống Nguyên ở Bảo tàng tỉnh Giang Tây, Tạp chí
Thu tàng gia, kỳ 8, 2009.
từ trước năm 1301, từ năm 1396 đến hết thời hồ, lại được áp dụng cho
các quan văn võ Tòng Thất phẩm. Do các chi tiết thể hiện trong bức
tranh có nhiều điểm trùng khớp với thực tế Việt nam thời Trần, chúng
tôi cho rằng, các dạng áo mũ thể hiện trong tranh một phần nào đó được
tả thực.
Tuy nhiên, liên hệ mũ Thường phục Toàn hoa, Bồn hoa với mũ
Triều phục Dương Đường của Tụng quan, có thể thấy các tên Toàn hoa,
Bồn hoa
(Toàn: tụ tập, hợp lại; Bồn: chậu)
, Dương Đường đều có cùng một
trường nghĩa. Xét theo danh xưng, mũ Toàn hoa, Bồn hoa hẳn phải
được đính nhiều trang sức hoa lá, song chúng ta không thấy các trang
sức này trong Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ. Chúng tôi đặt ra hai khả năng:
một là, loại mũ thể hiện trong tranh là mũ Toàn hoa, song họa sĩ không
đặc tả các chi tiết trang sức cụ thể trên mũ, chỉ bắt lấy đặc điểm nổi bật,
hoặc cũng có thể danh xưng của mũ không có mối liên hệ trực tiếp tới
trang sức mũ; hai là, loại mũ thể hiện trong tranh không phải mũ Toàn
hoa, song vẫn là loại mũ Thường phục (chưa rõ tên) của ngạch Tụng
quan thời Trần.
Mũ của Tụng quan nhà Trần (mặt trước và mặt sau) thể hiện trong Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ.
Cân hoàn. Cân hoàn thời
Nam Tống khai quật tại
huyện An Nghĩa, Giang
Tây, Trung Quốc (Tạp chí
Thu tàng gia); Hóa Lang
đồ thời Bắc Tống (Bảo
tàng Cố cung Đài Bắc).
