166
167
1. Mũ thờ tại đình Nội Xá, Ứng Hòa; 2. Mũ Xung Thiên (Kỹ thuật của người An Nam); 3.
Mũ thờ tại đình Đan Phượng, Hà Nội; 4. Mũ thờ thời Lê Trịnh (Trang phục triều Lê Trịnh);
5. Mũ thờ thời Nguyễn (Bảo tàng Lịch sử Việt Nam); 6. Vua Lê Thánh Tông (chùa Huy
Văn. Hà Nội); 7. Vua Triều Tiên Thái Tổ; 8. Vua Minh Nhân Tông; 9. Vua Lê Thần Tông
(Chùa Mật. Điêu khắc cổ Việt Nam); 10. Vua Triều Tiên Anh Tổ; 11. Vua Minh Thần Tông.
b. Hoàng bào
Chỉ Nam ngọc âm định nghĩa: “Hoàng bào Tống tổ mặt phong mạ
vàng. Đoàn lĩnh, áo chầu đỉnh đang.”
(1)
Áo bào dùng khi thiết triều đại
1. (Việt) Chỉ Nam ngọc âm giải nghĩa. Tr.118.
“mồng một, ngày rằm vua mặc Hoàng bào, đội mũ Xung Thiên, ngồi lên
Bảo tọa, bá quan đều mặc Công phục Phốc Đầu. Vào các buổi Thường
triều, hoàng đế mặc Hoàng bào, đội mũ Xung Thiên ngồi lên Kim đài,
bá quan mặc Thường phục áo cổ tròn, mũ Ô Sa.”
(1)
. Vào thời kỳ này, khái
niệm Công phục đã có sự phân biệt với khái niệm Thường phục. Đối với
các vị vua thời Lê sơ, bất kể ngày rằm, mồng một hay các buổi Thường
triều, các ông đều đội mũ Xung Thiên, mặc hoàng bào.
Mũ Dực Thiện của vua Triều Tiên; Mũ Xung Thiên Việt Nam (thờ tại đình
Nhật Lệ, Hà Nội. Cổ vật Thăng Long Hà Nội); Mũ Dực Thiện của vua
Minh (Bảo tàng Cố cung Bắc Kinh).
Phan huy Chú định nghĩa mũ Xung Thiên tức mũ Phốc Đầu, riêng
hai cánh chuồn hướng lên trên, nên gọi là Xung Thiên.
(2)
Theo quy chế
của nhà Minh và Triều Tiên, loại mũ Thường triều của vua là mũ Dực
Thiện, cũng có hai cánh chuồn hướng lên trời, song hầu hết là những
chiếc mũ trơn, không có trang sức. Riêng vua Minh ngoài mũ trơn còn
có loại mũ được sức trang sức hình rồng vàng, hoa vàng, bác sơn vàng.
Qua khảo sát một số pho tượng và mũ thờ có kiểu dáng Xung Thiên, chủ
yếu là sản phẩm thế kỷ XVIII, XIX, có thể nhận thấy tuyệt đại đa số các
loại mũ này đều được đính vô số trang sức và có dạng thức tương tự như
nhau. Mũ thờ thường có xu hướng phức hóa, khoa trương nên không thể
coi là loại mũ tả thực. Song chúng tôi cho rằng việc sức trang sức vàng
bạc lên mũ dường như đã trở thành truyền thống của các triều đại Việt
nam, nên nhiều khả năng loại mũ Xung Thiên của các vị vua thời Lê sơ
cũng được đính một số trang sức bằng vàng nhất định.
1. (Việt) Toàn thư. Nguyên văn: 初一日、十五日則皇帝御皇袍衝天冠升寶座，百官具公服幞頭，常朝
皇帝御黄袍衝天冠升金臺，百官著常服圓領烏紗帽
2. (Việt) Loại chí - Lễ nghi chí – Quan gia quan phục chi chế. Nguyên văn: 衝天即幞頭也，惟兩翊向上，
謂之衝天
