độc giả trực diện vấn đề gay gắt: phục vụ thần linh khác phục vụ con người,
phục vụ thần linh có đòi hỏi nhiệm vụ đặc biệt không. Đối thoại chấm dứt
với kết luận có vẻ phủ định. Tuy thế, nếu chú ý, độc giả sẽ thấy cuộc đàm
luận đã đưa độc giả tới chỗ nhìn mộ đạo không phải bộ phận đặc biệt mà
chỉ là dáng vẻ có tính cách tôn giáo của đạo đức.
Trong Apologia (Biện giải) Socrates giải thích cho bồi thẩm đoàn nghe
nhiệm vụ đặc biệt của ông. Ông thẳng thắn nói ông là ruồi trâu được phái
tới đánh thức dân Athens rời bỏ giấc ngủ giáo điều, đồng thời khuyến khích
họ suy ngẫm về ý nghĩa cùng mục đích sống ở đời. Họ sống trong u tối mê
muội họ không hay, do đó đối với vấn đề đạo đức họ luôn luôn sẵn sàng phê
phán. Lấy sấm ngữ làm ví dụ, sấm ngữ khẳng định ông là người khôn
ngoan, hiểu biết nhất đời, trong khi ông tự biết ông không biết gì, Socrates
đi vào sứ mạng có tính cách biện chứng. Ông lần lượt nói tới số người có vẻ
đáng kể, chính khách, quân nhân, thi sĩ, nghệ nhân, tất cả khẳng định họ
biết, song thực ra họ không biết, họ không hiểu điều họ nói nghĩa là gì. Đến
câu hỏi họ sống với mục đích thế nào, làm sao đạt mục đích đó họ cũng
không thể trả lời! Tuy thế, suốt đối thoại, nếu chắt lọc thâm ý, độc giả sẽ
thấy mục đích đạo đức ở đời, con người sẽ sống nếu hiểu bản chất thực sự
của cực điểm tốt lành. Người đời tìm cái tốt lành, của cải, danh tiếng, địa vị,
mọi thứ đặc biệt gọi là cái tốt đẹp ở đời, đánh giá cao chỉ vì nghĩ đó là
phương tiện tiến tới tốt đẹp. Nhận thấy người đời nghĩ như thế, Socrates
nhìn cuộc đời theo nghĩa giản đơn, thực tiễn. Cân nhắc cái lợi tương đối về
sống, chết, cân nhắc một cách lạnh lùng như cái lợi tương đối của cuộc đời
riêng tư, cuộc đời công cộng, căn cứ vào lợi ích, ông chọn cái chết. Chết
quả thật đáng sợ, song bình thản nhìn chết ông thấy không đáng sợ. Bởi
chết nghĩa là chấm dứt, không biết gì nữa, hoặc chết là gia nhập ca đoàn vô
hình gồm người danh tiếng, người từ tâm trong quá khứ. Vì thế ông khẳng
định: giờ chia tay đã tới, chúng ta mỗi người một ngả, tôi đi vào cõi chết,
quý vị quay về nẻo sống. Đường nào tốt hơn, chỉ thần linh biết.
