Socrates ngày cuối trên trần gian
Quá khứ mơ hồ
Trong lịch sử nhân loại kể từ khi con người xuất hiện trên trái đất đến bây
giờ, trong quá trình sinh hoạt tư tưởng, xem ra rất ít dân tộc vượt khỏi tình
trạng huyền thoại, truyền thuyết, dị đoan, và có lẽ có thể nói không dân tộc
nào có khả năng phát triển triết lý chân thực trừ dân tộc Hy-lạp ở vùng đất
Nam Âu. Không những đặt nền móng để tư tưởng Tây phương phát triển
như cây nhiều cành mà họ còn hầu như đề xướng mọi vấn đề, đồng thời giải
đáp mọi câu hỏi văn minh châu Âu đã sử dụng làm nền tảng gần ba ngàn
năm vừa qua. Triết lý của họ là khuôn mẫu tiêu biểu cho thấy tình trạng
phát triển tiệm tiến về suy tư của con người từ khởi thủy huyền thoại đơn
thuần, truyền thuyết mơ hồ tới hệ thống tư duy phức tạp, tường tận. Suy tư
độc lập, yêu chuộng sự thật, tinh thần ấy như sóng triều, bão táp thôi thúc
các nhà tư tưởng của họ đi sâu, vươn cao, tiến mạnh vào vấn đề liên hệ tới
vũ trụ, thiên nhiên, xã hội, con người trong khi đa phần nhân loại còn đang
sống trong tình trạng man rợ, bán khai. Triết lý đó là phong trào trí thức bắt
nguồn, phát triển trong thế giới Hy-lạp; phong trào đó không những là suy
tư của người Hy-lạp, mà còn phô diễn nét vẻ tư duy Hy-lạp và là sản phẩm
của văn minh Hy-lạp bừng nở ở Athens, Roma, Alexandria hoặc Tiểu Á.
Dân tộc có nền triết lý rực rỡ, xum xuê nhắc tới sơ lược ở đây trong thời cổ
đại cư ngụ trên bán đảo gồ ghề, lởm chởm, diện tích khoảng 132.000km
vuông, gồm 26% đồng bằng, 15% rừng rú, 70% núi đồi, 3/4 hướng mặt ra
biển, ngày xưa gọi là Hellas, ngày nay gọi là Ellas, ta gọi là Hy-lạp, dân số
cả lục địa lẫn hải đảo bây giờ trên 10 triệu, ngày đó tổ chức tách biệt thành
thành quốc rải rác chắc hẳn ít hơn, cụ thể là Sparta và Athens, dân số vài
trăm ngàn, vùng đất do thiên nhiên đặc thù đã sản sinh giống người tinh
thần kiên trì, dũng cảm, tưởng tượng dồi dào, phong phú, với vô vàn hải
