Iesua Ha-Notxri của Bulgakov chính là hình ảnh Giesu Chits trong sự
suy ngẫm nghệ thuật, vì vậy, không nên đưa ra những đòi hỏi về mặt lịch sử
lẫn thần học với nó, cũng như chúng ta không đưa ra những đòi hỏi như thế
đối với Faust của Goethe hoặc với Joseph và các anh em của T. Mann.
Tính không truyền thống của hình tượng Iesua rất rõ: “Một người trạc
tuổi 27” (thay vào tuổi 33 được thừa nhận theo kinh Phúc Âm), không nhớ
cha mẹ mình (tên của mẹ và bố chính thức của Giesu đều được nêu trong tất
cả các sách Phúc Âm), dòng giống “có lẽ là người Siri” (trong Phúc Âm của
Matvei thì Giesu là người Do Thái có ông tổ là Abraam), quê ở thành phố
Gamal (thay cho Vifleem), có một học trò duy nhất (thay cho 12 tông đồ), bị
một thanh niên mới quen nào đó phản bội (chứ không phải một tông đồ),
cảnh xử án phần nhiều không trùng với một văn bản nào của Phúc Âm cả,
v.v.
Cũng không cần nêu tiếp những khác biệt đó. Ðiều chủ yếu là Giesu
Christ nói và xử sự như một người có quyền lực, ông biết mình là Messia, là
Con Ðức Chúa Trời. Iesua của Bulgakov thoạt nhìn chỉ là một người yếu
đuối. Nhưng đó chỉ là “thoạt nhìn”. Nếu trong tiểu thuyết của Nghệ Nhân
Iesua Ha-Notxri được mô tả như một con người, thì trong tiểu thuyết về
Nghệ Nhân, ông hiện ra như một Ðấng Bất Tử tối cao điều khiển được
Voland. Như thế, Bulgakov nhấn mạnh nhân tính của Iesua, nhưng nói
chung không chối bỏ thiên tính. “Con người” chính là nguồn cảm hứng của
hình tượng Iesua, và thậm chí chính Iesua nghĩ rằng mình chỉ là một con
người tin tưởng sâu sắc vào Chúa Trời. Nhưng thực ra ông chính là Messia
mà không biết mình là Messia. Thậm chí ông làm được phép màu – chữa
cho Pilat khỏi chứng nhức đầu. Thậm chí ông có được khả năng tiên tri:
ngay lập tức ông đoán ra số phận của Pilat, ông thấy trước rằng với chàng
trai ở Kiriaph sẽ xảy ra điều bất hạnh. Và chỉ về chính mình, về số phận và
thiên chức của mình là ông không được biết.
Iesua trong tiểu thuyết của Nghệ Nhân là người mang chân lí tôn giáo-
triết học tuyệt đối – “thiện chí”, nếu nó đến được nhận thức đạo đức của con
người thì có thể làm hài hòa sự tồn tại của toàn nhân loại. Tất nhiên,
