Không có ai là lòng lành, ngoài một mình Chúa”. Nhưng từ đâu trong chúng
ta có khái niệm về Chúa như về điều thiện cao nhất, nếu như không phải từ
cái tư tưởng về đạo đức hoàn thiện mà lí trí sắp đặt a priori và gắn liền với
khái niệm ý chí tự do và tự quyết.
Chỉ trong thế giới siêu nhiên đối với Iesua, như đối với đại diện của “ý
thánh thần”, là không có “mệnh lệnh” nào cả. Còn trong thế giới trần gian,
ông rơi vào tình huống bi kịch chính là vì tính không khoan nhượng của
mình – và cái chết của ông trong cuộc đụng độ với Kaifa là không thể tránh
khỏi. Nhưng bi kịch của Iesua sâu sắc hơn, và tự ông nhận thức được điều
đó. Bị kết án phải chết nhục nhã và đau đớn như một “kẻ xúi bẩy dân
chúng”, ông biết rằng lời của ông bị hiểu sai, bị xuyên tạc thậm chí bởi ngay
cả một số ít ỏi những “người nhân từ” muốn hiểu ông một cách chân tình.
Ông “bắt đầu lo sợ” rằng sự nhốn nháo này sẽ tiếp tục một thời gian rất lâu –
một nghìn chín trăm năm; nhân danh ông người ta sẽ truyền bá sự dối trá;
người ta sẽ cố làm cho mọi người thích ứng với thanh gươm và máu lửa thay
vì chân lý điều thiện; và, cuối cùng, người ta sẽ tuyên bố rằng ông “trên đời
này không hề tồn tại” và “toàn bộ những câu chuyện về ông đều là thuần túy
bịa đặt, một huyền thoại tầm thường nhất”.
Như thế, chân lý, mà người mang nó là Iesua, đã được tác giả khám phá
như một nguyên lý bi kịch trong ý nghĩa thuật ngữ nghiêm ngặt của từ này
trong lí thuyết về bi kịch, nghĩa là một nguyên lý không thể nào thực hiện
được về mặt lịch sử và đồng thời là một nguyên lí tuyệt đối và đẹp, bởi vì
thiện chí, “cả trong trường hợp vì nhờ những hàm ân đặc biệt của số phận…
vẫn hoàn toàn không đủ sức đạt được mục tiêu của mình”, “nếu như với mọi
cố gắng nó không đạt được gì cả và vẫn chỉ là một “thiện chí”, “thì dù sao
nó vẫn tự mình ngời sáng như châu ngọc, như một cái gì đó có trong mình
giá trị trọn vẹn”.
Nhân vật chính diện và là nhân vật bi kịch của tiểu thuyết về thời hiện
đại là Nghệ Nhân. Không phải vô cớ mà chương 13, nơi lần đầu tiên anh
xuất hiện trước độc giả, lại được gọi là “Sự xuất hiện của nhân vật”.
Tình
cờ có được khả năng không phải làm việc để kiếm sống, anh vứt bỏ mọi thứ
